کیهان برزگر : ضرورت خروج از «دوگانه‌سازی» در سیاست‌ خارجی ایران

جمهوریت –دوگانه های موجود در سیاست خارجی ایران با هدف تحقق دو وظیفه اصلی سیاست خارجی یعنی «تولید امنیت» و «انباشت ثروت» در روند زمان ساخته شده اند. این دو گانه ها عبارتند از: گرایش به شرق یا به غرب، تقویت امنیت یا احیای برجام، تقویت محور مقاومت یا گسترش روابط با دولت های منطقه، و منطقه گرایی یا جهانی شدن.

نخست، دوگانه سازی گرایش به شرق یا به غرب: این دوگانه بیشتر برای تاثیرگذاری بر سیاست داخلی ایران، به ویژه در شب انتخابات ریاست جمهوری، شکل گرفته است. از یک سو، نزدیکی به شرق منطق جغرافیایی (کریدوری) و اتصال به زنجیره منطقه ای انتقال کالاها از مسیر ایران دارد. از سوی دیگر، گرایش به غرب بر منطق دستیابی به سرمایه و تکنولوژی استوار است. دولت ها در ایران، بنا به ماهیت و تفکرات دولتمردان، تامین منافع سیاسی و اقتصادی کشور را در نزدیکی به شرق یا غرب می بینند. این الزاما به معنای شرقی شدن یا غربی شدن یک دولت به لحاظ ایدئولوژیک نیست.

دوم، دوگانه سازی احیای برجام یا تقویت امنیت: این دوگانه تحقق «توسعه» و «امنیت» در کشور را به بهای دیگری فرض می کند. از یک سو، عدم احیای برجام روابط با غرب (به ویژه با آمریکا) را پیچیده تر کرده و تداوم تحریم ها منجر به بحرانی شدن اقتصاد کشور و افزایش فقر می شود. از سوی دیگر، احیای برجام نباید به بهای تضعیف قوه بازدارندگی و امنیت کشور (اعمال محدودیت های موشکی و تضعیف نقش منطقه ای ایران از سوی غربی ها) صورت پذیرد.

سوم، دوگانه سازی محور مقاومت یا روابط با دولت های منطقه: از یک سو، تقویت روابط ایران با نیروهای سیاسی-نظامی دوست ایران یا همان اعضای محور مقاومت (در لبنان، عراق، سوریه، یمن) منجر به تقویت قوه بازدارندگی کشور می شود. از سوی دیگر، عدم گسترش تعاملات اقتصادی و سیاسی با دولت های منطقه (به ویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس) به دلیل مخالفت آنها با محور مقاومت منجر به هزینه تراشی برای اقتصاد کشور می گردد. تقویت روابط با محور مقاومت در مفهوم «ایران قوی» (بازدارندگی) و گسترش تعاملات با دولت های منطقه در مفهوم «منطقه قوی» (تولید ثروت) نمایان می شوند. رئیس جمهور منتخب در مقاله خود به اهمیت این مورد اخیر اشاره کرد.

چهارم، دوگانه سازی منطقه گرایی یا جهانی شدن: از یک سو، خاص بودن ایران به لحاظ ثقل جغرافیایی و بهره مندی از انگارهاه های قوی تمدنی و اسلامی، ضرورت اولویت دادن به روابط منطقه ای (حوزه همسایگی) را در الگوی سیاست خارجی مورد توجه قرار می دهد. از سوی دیگر، دسترسی قدرت های جهانی (به ویژه غرب) بر تکنولوژی و سرمایه، ضرورت ادغام ایران در اقتصاد جهانی را برای رشد و توسعه اقتصادی کشور اجتناب ناپذیر می کند.

منطق همه این دوگانه سازی ها دررویکرد سیاست خارجی کشورمان قابل پذیرش است. چون نوعی بهم پیوستگی بین «توسعه» و «امنیت» کشور وجود دارد و نمی توان از یکی از آنها به بهای دیگری غافل شد. اما نکته مهم چگونگی «پیوند» بین این دو وظیفه اصلی سیاست خارجی است. در اینجاست که توجه به اهرم «زمان» و تلاش برای «سازگاری» بین این دوگانه ها با محیط متحول ژئوپلتیک منطقه ای و جهانی حائز اهمیت می شود.

نخست، اکنون سیاست بین الملل به گونه ای است که گرایش به شرق یا غرب بیشتر متمرکز بر رویکرد تکنولوژیک و توسعه ای سیاست خارجی می شود. منطق سیاست خارجی تعامل و فرصت سازی است و لذا در عمل گرایش به شرق یا غرب را نمی شناسد. همزمان یک قدرت منطقه ای همچون ایران (یا ترکیه و عربستان سعودی) خواهان نفوذ پررنگ قدرت های شرقی یا غربی در حوزه نفوذ ژئوپلتیک خود به هیچ عنوانی نیست، چون جای آن را بتدریج تنگ می کند. چنین قدرتی از برتری ژئوپلتیک خود به عنوان اهرمی برای چانه زنی با همه قدرت بزرگ در حوزه های کسب تکنولوژی و سرمایه استفاده می کند.

دوم، اکنون احیای برجام یا هر توافق هسته ای جدید بیشتر در قالب تامین امنیت و منافع اقتصادی کشور و رفع تحریم ها در نظر گرفته می شود. در حوزه تامین امنیت، پاسخ گسترده موشکی ایران به اسرائیل و ناتوانی آمریکا در ممانعت از آن نشانگر این واقعیت است که ایران به قوه بازدارندگی موشکی و متعارف خود برای تامین امنیت کشور اطمینان کامل دارد. بنابراین، موضوع مهار برنامه موشکی یا تضعیف سیاست منطقه ای ایران توسط غربی ها در شرایط حاضر کاملا بی ربط می شود. بر همین مبنا بود که این مباحث در دور آخر مذاکرات برجام اصلا توسط غربی ها مطرح نشد. چون آنها می دانستند طرح این مسئله بی فایده بوده و مانع از پیشرفت مذاکرات در همان نقطه ابتدایی می شود.

سوم، نیروهای مقاومت مورد حمایت ایران در روند زمان به درجه ای از استقلال تکنولوژیک و تجربه نظامی و امنیتی رسیده اند که می توانند در قالب یک اتحاد شبکه ای از خود دفاع کنند و با افزایش قدرت چانه زنی حتی دشمنان خود را وادار به ورود به مذاکرات سیاسی کنند. تجربه عدم موفقیت اسرائیل در جنگ غزه و مواجهه سخت این رژیم با حماس و همچنین مذاکره عربستان سعودی با یمنی ها برای برقراری آتش بس دو نمونه آشکار هستند. بنابراین، می توان از طریق حمایت از محور مقاومت برای ورود به فاز سیاسی در ساختارهای قدرت کشورشان به تعادلی در روابط با دولت های منطقه رسید. از یک نگاه متفاوت، جنگ غزه، حمله گسترده موشکی ایران به اسرائیل، و حتی حمله حوثی ها به نفتکش های اسرائیلی و حامیان غربی آنها در دریای سرخ، موقعیت سیاسی و اهرم چانه زنی رژیم های محافظه کار عرب و در راس آنها سعودی ها را در معادلات احتمالی صلح با اسرائیل یا حتی تنظیم رابطه با آمریکا، از جمله در موضوع «راه حل دو دولت» و «عادی سازی روابط با اسرائیل»، تقویت کرده است.

و چهارم، دوگانه منطقه گرایی و جهان گرایی در نگاه سیاست خارجی ایران به راحتی قابل ادغام با یکدیگر هستند. چین از منطقه گرایی به جهان گرایی رسیده است. قدرت های بزرگ به برتری ژئوپلتیک ایران در اتصال زیر سیستم های اقتصادی و کریدوری منطقه کاملا واقف هستند. ادغام و اتصال اقتصادی ایران با منطقه می تواند راه ورود به اقتصاد جهانی را هموار کند. کافی است با اتخاذ یک سیاست خارجی ثبات ساز و تعاملی، کشورمان به نقطه اتصال انتقال کالا، سرمایه و انرژی در کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب تبدیل شود.

نهایتا، منطق ایجاد «تعادل» در روابط با همه کشورها نشان از یک «بلوغ ژئوپلتیک» در سیاست خارجی ایران است که در روند زمان در دهه های گذشته شکل گرفته و به تدریج توسعه یافته است. سیاست خارجی پزشکیان باید این منطق را با خروج از دوگانه های موجود در سیاست خارجی و مهمتر پیوند و اجرای همزمان آنها تقویت و عملیاتی کند. با بکارگیری این متدلوژی، روند اجرای سیاست خارجی ایران حتی تقویت می شود. ماموریت اصلی سیاست خارجی یک کشور پیشبرد منطق کلان و استراتژیک منافع ملی است. ایستادن در دوگانه های سیاست خارجی بی جهت از انرژی و کارآمدی دستگاه دیپلماسی کشور در چانه زنی با قدرت های منطقه ای و جهانی می کاهد

بیشتر بخوانید:

• مسعود پزشکیان ؛ نهمین رییس‌جمهور ایران شد
• فرزند شهید همت: جلیلی و یارانش هم بازی را باختند هم اخلاق را
• محمد مهاجری: هروقت اکثریت رأی می دهند ما را لوله می کنند
• مسعود پزشکیان رئیس جمهوری دولت چهاردهم کیست؟
• پزشکیان: به همه دست دوستی خواهیم داد
• رئیس مجلس پاکستان به منتخب ملت ایران تبریک گفت
• تبریک عمار حکیم به مقام معظم رهبری، پزشکیان و ملت ایران
• نشست خبری رئیس‌جمهور منتخب امروز برگزار می‌شود
• بشار اسد با تبریک به پزشکیان: مقاومت همچنان رویکرد مشترک خواهد بود
• تبریک پوتین به پزشکیان
• پیام تبریک رئیس‌جمهور عراق به پزشکیان
• دبیرکل شانگهای به پزشکیان تبریک گفت
• تغییر مکان نشست خبری رئیس‌جمهور منتخب
• امیر کویت انتخاب پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور ایران را تبریک گفت
• تبریک رئیس‌جمهور چین به پزشکیان
• نشست خبری پزشکیان لغو شد
• پیام تبریک پادشاه عمان به پزشکیان
• کره جنوبی: مشتاق تقویت روابط دوستانه با تهران هستیم
• آرزوی موفقیت حامد کرزای برای رئیس‌جمهور منتخب ایران
• پیام تبریک پادشاه بحرین و ابراز تمایل برای همکاری با ایران
• آرزوی موفقیت اردوغان برای پزشکیان
• واکنش معاون امنیتی وزارت کشور به فراخوان ها برای برگزاری جشن پیروزی پزشکیان
• دیدار رئیس جمهور منتخب با رهبر انقلاب
• خوبی انتخابات در این بود که نه یک روحانی رئیس جمهور شد، نه یک نظامی
• نخستین واکنش آمریکا به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران
• آماده تعامل با دولت جدید ایران هستیم
• سه‌قطبی جدید در نقشه سیاسی ایران
• سیدحسن نصرالله به پزشکیان تبریک گفت
• پیروز این انتخابات ملت بزرگ ایران است
• تبریک نهایی را به زمان تحقق وعده‌ها موکول می‌کنم
• جلیلی: وظیفه داریم به قوای سه‌گانه کمک کنیم
• جلیلی به دیدار پزشکیان رفت
• پزشکیان: اگر «رهبری» نبود، تصور نمی کنیم از این صندوق ها «اسم من» در می آمد
• اختلال در فیلترشکن‌ها ترافیک اینستاگرام را ۴۰ درصد کاهش داد
• گاردین: اصلاح طلب ها در ایران جان دوباره گرفتند
• زمان برگزاری جلسات رای اعتماد به وزرای دولت چهاردهم
• نیوزویک: با مسعود پزشکیان احتمال برخی تغییرات مهم در سیاست خارجی ایران وجود دارد
• پاسخ ایران به ادعاهای اتحادیه عرب در نامه به شورای امنیت
• گاردین: پزشکیان برای تغییر در سیاست خارجی با میدان مین روبرو است
• چشم‌انداز سیاست خارجی پزشکیان از نگاه رسانه های غربی
• «مدیریت دشمنی با آمریکا» شرط لازم است
• روزنامه اصولگرا از مرگ اصولگرایی خبر داد
• حامیان لاریجانی هم تحت عنوان اصولگرا در ستاد بودند
• عباس عبدی : اگر پزشکیان نبود ۲۰ تا ۲۵ درصد هم در انتخابات مشارکت نمی‌کردند
• احمدی‌نژاد الان کجاست؟ چه می‌کند؟
• گشایش دیپلماتیک در راه است
• رأی به پزشکیان بخاطر شخصیت اوست نه قومیت گرایی
• واکنش فوری ستاد پزشکیان به یک ادعا درباره فیلترینگ
• قطعی شدن برخی وزرای پزشکیان خبرسازی است
• روزنامه جمهوری اسلامی : هیچ دولتی مقدس نیست / هرکس بیشتر برای آمدن پزشکیان کار کرده، صریح تر نقد کند
• کیهان: می گفتند در سال۱۴۰۰ نظام، رئیسی را رئیس جمهور کرد
• ابطحی: کیهان منبع تغذیه افراطی‌هاست
• عکس این دو مهندس را به جای مقامات‌‎ ‎‌کشور در صفحۀ اول بگذارید!
• درخواست ستاد انتخاباتی پزشکیان از مردم / این موارد را اطلاع دهید
• دیدار رئیس جبهه اصلاحات با رئیس‌جمهور منتخب
• روزنامه‌نگار نزدیک به رییس جمهور منتخب: انتشار نام و فهرست برخی کمیته‌های انتخاب کابینه دولت پزشکیان در فضای مجازی دقیق نیست
• گزارش ظریف از روند بررسی و پیشنهاد اعضای هیئت دولت
• جبلی: ظریف امشب میهمان تلویزیون است
• سیاست خارجی دولت پزشکیان
• سعیدجلیلی: دولت سایه را جدی تر دنبال می کنم
• زیدآبادی: سعید جلیلی اگر خواهان ادامه ی فعالیت سیاسی است، به‌جای «دولت سایه»، حزب تشکیل دهد
• جلیلی شکست را بپذیرد و از سایه به آفتاب بیاید
• لیست زنانی که در دولت پزشکیان وزیر می شوند
• ۵ هدیه رهبری به دولت پزشکیان
• جزئیاتی از مهمانان مراسم تحلیف مسعود پزشکیان
• همه باید بدون سهم خواهی به پزشکیان کمک کنند
• حدادعادل: سوابق پزشکیان هیچ نقطه‌ منفی ندارد
• همه چیز درباره تنها شرکت ثبت شده مسعود پزشکیان
• اطرافیان پزشکیان در دیدگاه‌های سیاسی و عقیدتی با رئیس‌جمهور منتخب فاصله‌ای متضاد دارند
• مخالفت ها با حضور رحمانی فضلی در کابینه پزشکیان بالا گرفت
• در دیدار بذرپاش و پزشکیان چه مسائلی مطرح شد؟
• آنچه در جلسه جبهه اصلاحات با پزشکیان گذشت
• پزشکیان نشان داد می توان دروغ نگفت و رئیس جمهور شد
• پزشکیان نه “اسب زین” شده که “خر لنگ” تحویل می گیرد
• نمایندگان۸۶ کشور در تحلیف پزشکیان شرکت می‌کنند
• اطلاعیه مهم شورای اطلاع‌رسانی دولت پزشکیان+جزئیات
• ادعای کرباسچی: پزشکیان را تهدید می کنند
• انتقاد کرباسچی از وزیر پیشنهادی ورزش
• ظریف از معاونت راهبردی دولت پزشکیان استعفا داد
• شوک «استعفایِ شبانه» ظریف و دو روایت
• پس لرزه کابینه پیشنهادی پزشکیان
• باید از کابینه پزشکیان دفاع کرد
• تقوی‌نژاد جایگزین علی بهادری جهرمی و «دبیر هیات دولت» شد
• انتقاد صریح جمهوری اسلامی از کابینه پیشنهادی پزشکیان
• برنامه عراقچی؛ «سیاست خارجی فراگیر، فعال و اثرگذار»