جمهوریت : پیرمرد با دست‌های لرزان کیف پولی را از جیب کت اتو کشیده‌اش بیرون کشید و کاغذی را با وسواس روبه‌روی صورت مسئول بخش کارت ملی دفتر پیشخوان دولت گرفت و با صدایی نگران پرسید: «آقای محترم! کارت ملی من نیامد؟». مأمور باجه هم جملاتی که انگار از یک نوار ضبط‌شده پخش می‌شد با تأکید بسیار جواب داد که اگر برای شما پیامک نیامده است، هنوز باید منتظر بمانید.
برای دیدن و شنیدن این روایت لازم نیست که به دفتر پیشخوان خاصی مراجعه کنید، چرا که موضوع کارت ملی هوشمند، همان داستان تکراری و کشداری است که از چهار سال قبل بسیاری از ایرانی‌ها را درگیر خود کرده است. بعضی از افراد در دو سال گذشته با کند شدن روند صدور کارت ملی هوشمند، بارها و بارها شاهد اتفاقاتی مشابه بوده‌اند و صحبت‌های سخنگوی سازمان ثبت‌احوال نیز این موضوع را تأیید می‌کند: «بیش از ۶۲ میلیون نفر ثبت‌نام کرده‌اند و حدود ۵۱ میلیون و ۷۵۰ هزار کارت صادر کرده‌ایم.»
براساس آخرین اطلاعاتی که از سوی سیف‌الله‌ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور اعلام شده بود افرادی که از سال ۹۷ یا ۹۸ ثبت نام کرده‌اند، کارت‌هایشان به دستشان نرسیده است. براساس گفته‌های او، تا پایان سال ۹۶ و آغاز سال ۹۷، بدنه کارت وارد می‌شد اما «به‌دلیل مشکلاتی مثل تحریم و تامین اعتبار ارزی برای انتقال وجه به خارج از کشور» ادامه کار با مشکل روبه‌رو و بحث تولید داخل به میان کشیده شد.
برابر ماده ۴۶ قانون محاسبات عمومی کشور، متولی تأمین بدنه کارت، چاپخانه کارت است و تراشه این کارت‌ها نیز در دنیا توسط ۴ یا ۵ کشور تولید می‌شود. البته شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی از طریق معاونت رئیس‌جمهور پیگیر هستند تا بتوانند این تراشه را در داخل تولید کنند.
خاطرات زندگی بدون کارت هوشمند
هر چند دردسرهای حفظ رسید ثبت نام کارت ملی هوشمند و شماره رهگیری درج شده روی این کارت از جمله مشکلاتی است که در میان اخبار صدور کارت ملی و دلایل تأخیر آن گم شده است، اما این مسئله به نقطه مشترک زندگی بسیاری از ایرانی‌ها تبدیل شده و بعید است که از فردی درباره مشکلات مسیر دستیابی به کارت ملی هوشمند بپرسید، خاطره‌ای از خود یا دیگران برای گفتن نداشته باشد.
رؤیا یکی از حدود ۱۱ میلیون نفری است که هنوز نتوانسته‌اند به کارت ملی هوشمند دست پیدا کند. او از خستگی‌اش برای پیگیری این موضوع می‌گوید، اینکه برای استفاده از خدمات بانک و حتی ثبت نام در سایت‌های دولتی، به‌دلیل آنکه کد رهگیری درج شده در رسید کارت ملی همراهش نبود، با معطلی‌ها و دردسرهای مختلفی مواجه شده است: «مشکلات من درباره رسید کارت ملی هوشمند فقط محدود به کارهای بانکی نمی‌شود، حتی یک‌بار در سفر به اصفهان، تصمیم گرفتم که دوچرخه کرایه کنم. برای این کار باید کارت ملی ارائه می‌دادم، وقتی کارت ملی‌ام را به مسئول کرایه دوچرخه دادم، آن را قبول نکرد و گفت که از کجا بدانم شما کارت ملی هوشمندتان را نگرفته‌اید و الان چون این کارت ملی قدیمی برایت مهم نیست، آن را برای گرفتن دوچرخه به من تحویل نمی‌دهی!»
نحوه نگهداری و حفظ رسید کارت ملی هوشمند هم یکی از بخش‌های دردساز این روند است. محمدحسین هم جزء افرادی است که یک بار رسید کارت ملی خود را گم کرد و این اتفاق چنان تجربه طولانی و ناخوشایندی برایش رقم زد که تا گرفتن کارت ملی هوشمند با احتیاط بسیار از رسید کارت ملی خود مراقبت می‌کرد: «برای گرفتن وام به بانک رفته بودم و وقتی همه مدارک و کارت ملی قدیمی‌ام را تحویل دادم مسئول باجه به من گفت که رسید کارت ملی هوشمند بین مدارکم نیست. رسید گم شده بود و من مجبور شدم برای گرفتن رسید به دفتر پیشخوان افسریه که رسید را برایم صادر کرده بود، مراجعه کنم اما از بخت بد، آن دفتر جمع شده بود و به من گفتند باید به دفتر اصلی در محلاتی مراجعه کنم. چند هفته معطل شدم و کار بانکی‌ام عقب افتاد. تمام این مدت از یک طرف نگران وام بودم و از طرفی دیگر هم این روند معیوب کارت‌ملی هوشمند عذابم می‌داد. دلیل تأکید بر این رسید را نمی‌فهمم، وقتی کارت ملی هوشمند را نمی‌توانند صادر کنند، خب بهتر است که تأکید بر این رسیدهای کاغذی هم جمع شود.»
در کنار افرادی که به‌نحوی با دردسرهای صادرنشدن کارت ملی هوشمند و حفظ رسید آن مواجه شده‌اند، عده‌ای نیز تلاش کرده‌اند مسیر بی‌تفاوتی را پیش بگیرند تا شاید از التهاب و اضطراب ایجادشده بکاهند. مصطفی جزء آن دسته از افراد است. او می‌گوید: «بعد از دو سال که برای هر کار باید نگران کارت ملی هوشمند می‌شدم، دیگر شرایط را قبول کرده‌ام. در واقع من عادت کرده‌ام که بعضی از مسائل حل نمی‌شوند و کارت ملی هوشمند من هم یکی از این موارد است.»
افراد مسن پای ثابت پیگیری سرنوشت کارت ملی
دفترهای پیشخوان دولت نیز بخشی از مشکلات صدور کارت ملی هوشمند را به دوش می‌کشند و آنطور که مریم شعرباف شاغل در دفتر پیشخوان دولت می‌گوید، مراجعه برای پیگیری سرنوشت کارت ملی به یکی از اتفاقات روزمره دفاتر پیشخوان تبدیل شده است.
او که سال‌هاست در یک دفتر پیشخوان فعالیت می‌کند، درباره این موضوع توضیح می‌دهد: «خیلی از مردم برای کارت ملی هوشمند به دفتر ما مراجعه می‌کنند و گلایه دارند که چرا کارت ملی هوشمندشان هنوز آماده نشده است. در روز، نزدیک به ۲۰ یا ۳۰ نفر مراجعه‌کننده داریم که از ما درباره سرنوشت کارت ملی سؤال می‌پرسند. ما هم در این سال‌ها یاد گرفته‌ایم که چطور مردم را آرام کنیم و از آنها بخواهیم که صبور باشند. به مراجعه‌کنندگان می‌گویم که به ما اعلام شده به‌خاطر نداشتن کارت و تحریم هنوز نتوانسته‌اند کارت را صادر کنند. خیلی از افرادی که به دفتر ما مراجعه می‌کنند، دو سال پیش برای کارت ملی ثبت نام کردند اما هنوز کارت ملی‌شان صادر نشده است.»
براساس گفته این کارمند یکی از دفاتر پیشخوان، گم‌شدن رسید کارت ملی، یکی از پرتکرارترین اتفاقاتی است که باعث می‌شود افراد به این دفاتر مراجعه کنند: «خیلی از مراجعه‌کنندگان رسید خود را گم می‌کنند و حتی بعضی از افراد بوده‌اند که چندین بار این رسید را گم کرده‌اند و ما مجبور شده‌ایم برای چندین بار رسید را چاپ کنیم. نگه داشتن این رسید، دردسرهای خاص خودش را دارد و به‌خاطر همین ما از همان اول به افراد می‌گوییم که بهتر است از رسید چند کپی بگیرند و رسید اصلی را حتما پِرِس کنند تا خراب نشود.»
افراد مسن که توانایی استفاده از تلفن همراه را ندارند به مراجعه‌کنندگان ثابت این دفتر پیشخوان تبدیل شده‌اند: «ما یک‌سری مراجعه‌کننده ثابت داریم که با سؤال تکراری «خانم کارت ملی من آماده نشد؟» سراغ ما می‌آیند. اغلب این افراد سن بالایی دارند و به‌دلیل آنکه نمی‌توانند به درستی از تلفن همراه استفاده کنند، به دفتر ما مراجعه می‌کنند. پیرمردها و پیرزن‌ها اغلب با سختی بسیار خود را به دفتر ما می‌رسانند و من با دیدن این افراد ناراحت می‌شوم، اما کاری نمی‌توانم بکنم و هربار به آنها توضیح می‌دهم که باید منتظر پیامک آماده‌شدن کارت ملی هوشمند بمانند.»
