روز جهانی بیابان زدایی و بحرانی جهانی

جمهوریت – ناصر تبریزی – روز جهانی بیابان زدایی در ایران در حالی برگزار می شود که نه در ایران یا خاورمیانه که در سرتاسر جهان ،وضعیت بحرانی بر جنگلها و مراتع حاکم است. به این بهانه نگاهی داریم به وضعیت بیابان های سرزمینمان بعد از سال ۱۳۷۳، که سرفصل هشدار جهانی برای گسترش بیابان های جهان شناخته می شود.

خطر بالقوه ای که سازمان ملل به درستی آن را تشخیص داده بود

در اجلاس زمین سازمان ملل که سال ۱۹۹۲ در ریو برزیل برگزار شد، بیابان زدایی به عنوان یکی از بزرگترین چالش های توسعه پایدار شناخته شد. دو سال بعد ، طی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کنوانسیون سازمانی را، برای مبارزه با بیابان زدایی در ۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ به تصویب رساند. که بر اساس آن، روز جهانی بیابان زدایی و خشکسالی در سراسر جهان گرامی داشته می شود.

این توافق نامه بین المللی الزام آور قانونی، محیط زیست و توسعه را به مدیریت پایدار زمین مرتبط می کند.،همچنین ،سازمان ملل ۱۷ ژوئن را به عنوان روز جهانی مبارزه با بیابان زدایی و خشکسالی اعلام کرد.در ایران نیز این روز که مصادف با ۲۷ خرداد ۱۳۷۳ بود، بعنوان روز جهانی مبارزه با بیابان زدایی به رسمیت شناخته شد.

ایران و سیاست های بیابان زدایی

سال ۱۳۷۳ در نخستین سال گرامیداشت روز جهانی مقابله با بیابان‌زدایی، شرایط دریاچه ارومیه آنقدر خوب بود که در دانشگاه تبریز همایشی را تدارک دیدند تا با هدف مهار بزرگ‌تر شدن وسعت دریاچه ارومیه،چاره ای اندیشه شود. لازم به یا د آوری نیست در آن زمان تقریبا تمام دریاچه های ایران وضعیت بسیار مطلوبی داشتند، فارغ از اینکه جمعیت ایران نسبت به آن سالها چقدر افزایش داشته، صنایع چقدر بزرگتر شده اند، نکته اساسی نه در گسترش جمعیت و یا خشکسالی های اخیر، که در مسائل بسیار پیچیده شده است.

در این مقال چند نمونه از عوامل تاثیر گذار در وضع کنونی بیابان های کشور را مورد کنکاش قرار داده ایم تا شاید علت العلل رسیدن، به وضعیت کنونی روشن تر گردد.

امروزه قطع حق آبه های ، بختگان، مهارلو،هورالعظیم و… را  در ورطه کویری شدن قرار داده است. از سویی ده ها سد در مسیر دریاچه ارومیه زده و بیش از ۹۰ درصد آب ورودی به دریاچه را مسدود می کنیم و سالها بعد، برای جبران مافات می خواهیم از خزر آب به این دریاچه رو به مرگ تزریق نماییم.لابد بعدها هم وقتی تمام مسیر انتقال آب را تبدیل به شوره زار کردیم ، از خلیج فارس راه  را برای خزر باز خواهیم کرد.

در زابل هنوز جسد قایق های ماهیگیری در کنار لبهای تشنه هامون بر ماسه ها افتاده اندو تابلوهای «ماهیگیری و شنا در هامون ممنوع »، در میان ماسه ها در حال دفن شدن هستند..

طبق آمار موجود در آن سالهای طلایی ، میزان تراز منفی آبخوان در کل کشور کمتر از بیست میلیارد متر مکعب بود، در حالیکه که امروزه با اتکا بر مدیریت نابسامان آبی کشور، تراز منفی از ۱۴۳ میلیارد متر مکعب هم گذشته است.در حوزه استان البرز از عمق چند صد متری زمین آبهایی را که متعلق به چند میلیون سال قبل است را استخراج، و در باغات «آلبالو گیلاس» برداشت می کنیم…

طبق اخبار منتشره از سال ۱۳۷۳ تا به امروز، به جای اجرایی کردن سیاست های بیابان زدایی در کشور، بیش از دو میلیون هکتار از وسعت رویشگاه‌های جنگلی کشور کاسته شده است، این در حالی است که برداشت های بی رویه از منابع سطحی و زیر سطحی آبی کشور را به قهقرای خشکسالی رسانده است. سد سازی های بی رویه که هیچ توجیه علمی ندارد، ( سالهاست که تمامی دلسوزان این مرز و بوم فریاد دادخواهی شان بلند است)، موجب قطع حق آبه های تمام رویشگاه ها ، دشتها و تالابها شده و هر روز شاهد افزایش بستر بیابانی در کشور هستیم، در حالی که ایران بواسطه شرایط اقلیمی همواره در رنج کمبود بارش ها به سر می برد و تغییرات اقلیمی نیز مزید علت گشته است، سیاست های غلط ، مدیریت های نابجا،موجب گسترش باور نکردنی وسعت بیابان در کشور شده است.. امروزه ما تحت تاثیر حفر صد ها هزار چاه عمیق مجاز و غیر مجاز، رکوردار فرونشست و فروچاله در جهان شده ایم، .تمام این اعداد و ارقام متاسفانه چشم انداز روشنی را برای ایران در سی سال آینده نشان نمی دهد!

در خاتمه می خواهم تحقیقی را که روزنامه رسالت در فروردین ۱۴۰۱ به نقل از مقالات دانشگاه فردوسی مشهد، منتشر کرد، یادآوری نمایم .

طبق این تحقیق؛ «ظرف چند سال آینده تا پایان دهه میلادی جاری شاهد وقوع خشکسالی‌‌های گسترده‌‌ تر و شدیدتر در سراسر کشور خواهیم بود. بر اساس همین یافته ‌ها، امواج گرمایی به ویژه در نیمه غربی، جنوبی و شمال شرق کشور به طور برجسته‌ای افزایش خواهند یافت. این در حالی است که بر وقوع بارش‌های سنگین در بخش‌های گسترده‌ای از کشور به ‌ویژه مناطق شمالی و غربی افزوده خواهد شد. به طوری که بر اساس محاسبات انجام شده، شدت بارش‌ها در حدود ۶۷ درصد، وقوع خشکسالی ۸۳ درصد، بزرگی امواج گرمایی ۹۴ درصد و تعداد، طول مدت و فراوانی امواج گرمایی در ۱۰۰ درصد از مناطق ایران روند افزایشی خواهد داشت….»

نتایج فوق که حاصل پروژه‌ای انجام شده توسط پژوهشگران دانشگاه فردوسی مشهد در قالب کلی پروژه پیش‌بینی اقلیمی دهه‌ای (DCPP) است، متاسفانه دهه پیش‌رو را در کشور دهه‌‌ای پر مخاطره از نظر وقوع مخاطرات جوی پیش‌بینی کرده است. این در حالی است که همزمانی وقوع مخاطرات جوی مهمیِ همچون خشکسالی، بارش‌های سنگین و امواج گرمایی در مناطق مختلف ایران می‌تواند خارج از ظرفیت‌های محیطی کنونی کشور باشد….

عملکرد ما در حوزه بیابان زایی مثال بیماری است که سرطان گرفته و بجای درمان عاجل، شربت آلبالو می دهیم تا کمی احساس خوب داشته باشد.