جمهوریت: مراحل مختلف برگزاری انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی با وجود همه تحولات سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی کشور در حال اجرا بود. روز ۲۲ دی طبق جدول انتخابات، نتایج بررسی صلاحیت داوطلبان توسط شورای نگهبان اعلام و صلاحیت ۵ هزار نفر تایید شد.
به گزراش ایسنا، کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان گفت که صلاحیت۹۰ نماینده مجلس دهم عمدتا به خاطر مسایل مالی تایید نشد.(۱) یک سوم نمایندگان استان تهران هم پس از بررسی شورای نگهبان از دور انتخابات مجلس یازدهم خارج شدند. صلاحیت علی مطهری به دلیل عدم التزام به نظام ردشده بود. در مجموع صلاحیت سی درصد داوطلبان تایید نشد البته ردصلاحیت شدگان یک بار دیگر فرصت شکایت داشتند و حدود ۴ هزار نفر هم شکایت کردند. نتایج نهایی بررسی صلاحیت‌ها روز ۲۲ بهمن اعلام می شد. روزنامه شرق در روز ۳۰ دی نوشت که شورای نگهبان صلاحیت ۸۰ نماینده مجلس ششم را رد کرده بود و حالا به رکورد تازه ردصلاحیت ۹۰ نماینده مجلس دهم رسیده است.
آذر منصوری، محمود صادقی، قدرت الله علیخانی، علی شکوری‌راد، جواد امام، بهرام پارسایی، شهیندخت مولاوردی، فاطمه راکعی، ابراهیم اصغرزاده، رحمت‌الله بیگدلی، علی صوفی، محمدعلی افشانی، هادی غفاری و الیاس حضرتی از شناخته شده ترین اصلاح‌طلبانی بودند که صلاحیت آنها رد شده بود اما صلاحیت مجید انصاری تایید شد. طبق پیش‌بینی‌ها اصلاح‌طلبان به روند بررسی صلاحیت‌ها اعتراض داشته و برخی احزاب این جریان اعلام کردند که هیچ کدام از اعضای آنها تایید صلاحیت نشده‌اند. حزب کارگزاران گفت فقط صلاحیت پنج عضو این حزب تایید شده است. اصلاح طلبان مدعی بودند که در ۱۵۰ حوزه انتخابیه اصلا داوطلب اصلاح‌طلب تاییدصلاحیت شده نداشته و از بیش از ششصد نفر اصلاح‌طلبی که دارای سابقه حزبی هستند، حدود ۴۰ نفر تایید شده‌اند.
در مقابل، سکوت اصولگرایان در قبال عملکرد شورای نگهبان می‌توانست نشانه‌ای از رضایت آنها نسبت به روند بررسی صلاحیت داوطلبان این جریان باشد البته اگر اصلاح‌طلبان به دلیل کمبود نامزد، برای تهیه لیست مشکل داشتند، دشواری اصولگرایان تعداد زیاد نیروهای تایید صلاحیت شده بود که تهیه یک لیست را سخت می‌کرد. در همین ایام زمزمه‌های مخالفت جبهه پایداری با نحوه تهیه لیست انتخاباتی ائتلاف اصولگرایان بلند شده بود و بنابراین احتمال ارائه چند لیست در میان اصولگرایان قوت گرفته بود.
در کنار اصلاح‌طلبان، رئیس‌جمهور و رئیس مجلس به روند بررسی صلاحیت داوطلبان انتخابات اعتراض کردند. حسن روحانی در واکنش به نتایج بررسی شورای نگهبان گفت:« مردم را ناراحت نکنید، به مردم نگوییم که در برابر یک صندلی مجلس ۱۷ نفر، ۱۷۰ یا۱۷۰۰ نفر کاندیدا هستند. ببینیم از چند جناح ۱۷۰۰ نفرکاندیدا هستند؟ ۱۷ نفر از چند جناح، از یک جناح؟ اینکه انتخابات نمی‌شود. بگذارید در میدان انتخابات همه احزاب و گروه‌ها شرکت کنند.»(۲) کدخدایی اما در پاسخ به روحانی در توییتر نوشت که « جنجال برای تایید افراد فاقد صلاحیت تازگی ندارد، اما پیشگامی رییس جمهور در این پروژه ضدملی تاسف بار است. البته نمی دانستیم عدم تایید بستگان به معنی حذف جناح‌های دیگر است.»(۳) اشاره کدخدایی درباره «بستگان» احتمالا کامبیز مهدی‌زاده داماد حسن روحانی بود که او هم توسط شورای نگهبان ردصلاحیت شده بود. رحمانی فضلی وزیر کشور هم با انتشار نامه‌ای انتقادی خطاب به سخنگوی شورای نگهبان یادآور شد که ادبیات و واژه‌های به کار رفته در این متن در شأن رئیس‌جمهور نیست. جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور به اصلاح‌طلبان قول داد که مساله ردصلاحیت‌ها را پیگیری کند.
روند بررسی صلاحیت‌ها صدای علی لاریجانی را هم درآورد. رئیس مجلس در جلسه علنی مجلس با انتقاد از ردصلاحیت زیاد داوطلبان انتخابات بویژه نمایندگان فعلی مجلس بیان کرد:«از جانب سخنگوی شورای نگهبان مطلبی در رسانه‌ها منتشر شد که عمده ردصلاحیت‌ها را مربوط به سوء‌استفاده‌های اقتصادی می‌دانست. این مطلب درست نیست چرا که نامه‌های ارسال شده هیات نظارت به نمایندگان به بندهایی اشاره دارد که اقتصادی نیستند.»(۴) کدخدایی هم در پاسخ لاریجانی گفت که نمایندگان ردصلاحیت شده به شورای نگهبان بیایند تا دلیل ردصلاحیتشان را خصوصی به آنها اعلام کنند. کدخدایی همچنین تاکید کرد که شورای نگهبان تحت فشار صلاحیت کسی را تایید یا رد نکرده است.جنتی دبیرشورای نگهبان هم گفت که این شورا از تایید یا ردصلاحیت داوطلبان جناح‌های مختلف نفع یا ضرری بدست نمی‌آورد.
در حالیکه اصلاح‌طلبان بلاتکلیف بودند، اصولگرایان لیست اولیه نامزدهای خود را اعلام کردند. شورای ائتلاف نیروهای انقلاب در روز اول بهمن لیست ۱۵۹ نفره‌ای از اصولگرایان را اعلام کرد که قرار بود از میان آنها لیست سی نفره تهران تهیه شود.(۵) در روز هفتم بهمن هم کاندیداهای ائتلاف نیروهای انقلاب در ۱۵۰ حوزه انتخابیه مشخص شدند و قرار بر این شد که براساس نظرسنجی، نامزدهای نهایی این حوزه‌ها انتخاب شوند.
اصلاح‌طلبان یک هفته پس از اعلام لیست اصولگرایان، تصمیم اولیه خود را اعلام کردند. شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان در هفتم بهمن با اشاره به ردصلاحیت ۹۰ درصد درصد داوطلبین این جریان در سراسر کشور، اعلام کرد که به دلیل سلب امکان معرفی فهرست نامزدها از اصلاح‌طلبان، آنها لیست قابل قبولی برای معرفی به مردم نخواهند داشت البته آنها گفتند تا اعلام نظر نهایی شورای نگهبان در روز ۲۳ بهمن منتظر می‌مانند ولی در عین حال نمی‌توانند زینت‌المجالس انتخابات باشند. در مقابل، برخی اصولگرایان مانند محمدرضا باهنر و اسدالله بادامچیان در برابر اعتراض اصلاح‌طلبان به روند بررسی صلاحیت‌ها در شورای نگهبان، مدعی شدند که اصلاحات اندازه کافی نامزد تایید صلاحیت شده دارد اما احمد توکلی در نامه‌ای به اعضای شورای نگهبان از این شورا خواست تا در روند بررسی صلاحیت اصلاح‌طلبان تجدیدنظر کند. اصولگرایان همچنین به روحانی انتقاد کردند که از جایگاه ریاست‌جمهوری خود خارج و به سخنگوی اصلاح‌طلبان شده است.
با این حال مخالفت دولت با عملکرد شورای نگهبان ادامه داشت. جمال عرف رئیس ستاد انتخابات کشور روز ۷ بهمن در همایش استاندارن و فرمانداران اشاره کرد که برای شکل گیری رقابت واقعی باید در بررسی صلاحیت‌ها در سه چهارم ۲۰۸ حوزه انتخابیه، تجدیدنظر انجام شود. حسن روحانی هم در این جلسه انتقاد تندی به وضع بررسی صلاحیت‌ها داشت. او گفت:« اگر می‌گویند مجلس بعدی صد درصد مال آنها است، بگذارند لااقل یک رقابت شکل بگیرد و مشارکت باشد، مجلس هم مال آنها و نوش جانشان…بزرگترین خطر برای دموکراسی و حاکمیت ملی روزی است که انتخابات تبدیل به تشریفات شود و جای دیگری انتصاب کنند و مردم پای صندوق بروند و تشریفات انتخابات را انجام دهند؛ خدا نکند چنین روزی برای کشور ما پیش بیاید.» (۶) روحانی البته از مردم دعوت کرد که اگر گلایه هم دارند پای صندوق رای حاضر شوند. او گفت در زمینه تایید صلاحیت‌ها نامه‌نگاری هم کرده است. صداوسیما این اظهارات روحانی را پخش نکرد.
روز ۱۲ بهمن شورای نگهبان نتایج بررسی شکایات داوطلبان ردصلاحیت شده را اعلام و حدود دو هزار نفر دیگر را تایید کرد تا آمار کل تایید صلاحیت‌شدگان به بیش از ۵۰ درصد از داوطلبان انتخابات مجلس برسد. از نود نماینده مجلس ردصلاحیت شده هم چندین نفر تایید صلاحیت شدند. با این حال صلاحیت نمایندگانی مثل علی مطهری یا محمود صادقی تایید نشدند و علی مطهری گفت برای تایید صلاحیت به شورای نگهبان التماس نمی کند.
در شرایطی که نظارت استصوابی شورای نگهبان اعتراض‌های زیادی را برانگیخته بود، عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی انتقاد کرد و معتقد بود که باید این قانون اصلاح شود. او اظهار کرد:«از زمان ثبت نام تا بررسی صلاحیت‌ها و برگزاری انتخابات، ۷۰ روز زمان داریم که زمان کمی است. پیشنهاد ما چیزی حدود یک سال بود تا بتوانیم این تعداد داوطلب را بررسی کنیم.»(۷) البته دولت هم در تهیه لایحه جامع انتخابات آنقدر تعلل کرده بود که مجلس فرصت نکرد این لایحه را بررسی و تصویب کند. داوطلبان ردصلاحیت شده یک بار دیگر فرصت شکایت داشتند و نتایج نهایی روز ۲۳ بهمن اعلام می‌شد.
اصلاح‌طلبان در فاصله تقریبا یک هفته مانده به آغاز تبلیغات بالاخره تصمیم نهایی خود برای نحوه ورود به انتخابات مجلس را گرفتند. شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان در روز ۱۵ بهمن ارائه لیست واحد را منتفی دانست و اعلام کرد در تهران هرگونه تصمیم احزاب عضو که امکان رقابت حداقلی در این حوزه برای آنان باقیمانده است مورد احترام بوده و حق قانونی آنهاست تا با نام و عنوان خود از کاندیدای مورد نظر خود حمایت کنند. در مورد شهرستان‌ها هم تصمیم گرفته شد که شوراهای اصلاح طلبان استان‌ها متناسب با واقعیات صحنه‌های رقابت، راسا و بصورت اقتضایی نامزد معرفی کنند.
رهبری در روز ۱۶ بهمن در دیدار با اقشار مختلف مردم از عملکرد شورای نگهبان دفاع کرد و اعضای این شورا را قابل اعتماد دانست. وی اظهار کرد:«امّا از دوستان، از کسانی که در داخل کشور هستند -چه یک نویسنده روزنامه، چه [آن] کسی که با فضای مجازی ارتباط دارد، چه آن کسی که نماینده مجلس است، چه آن کسی که مسئول مهمّ دولتی است- [توقّع داریم]؛ همه بایستی مراقبت کنند. این جور نباشد که ما به زبان به مردم بگوییم که در انتخابات شرکت کنید، منتها یک جوری حرف بزنیم که مردم را از ورود در انتخابات دلسرد کند؛ این درست نیست، این غلط است. یکی از غلط‌ترین کارها در این زمینه، حمله به شورای نگهبان است؛ خب، شورای نگهبان یک مجموعه مورد اعتماد است؛ در قانون اساسی شأنی برای شورای نگهبان معیّن شده است، مشخّص شده است؛ شش نفر فقیهِ عادل، شش نفر حقوق‌دانِ برجسته که منتخب مجلس شورای اسلامی در شورای نگهبان هستند؛ چطور آسان متّهم بکنند شورای نگهبان را که مثلاً از روی غرض فلان کس را رد کرده‌اند، یا فلان کس را قبول کرده‌اند؟ خب این تهمت زدن است. تهمت گناه کبیره است؛ توبه لازم دارد؛ باید توبه کنند.»(۸)
روز ۲۳ بهمن اسامی نهایی داوطلبین انتخابات منتشر و ۷ هزار و ۱۴۸ نفر توسط شورای نگهبان تایید شدند. تبلیغات انتخابات نیز از روز ۲۴ بهمن به مدت یک هفته آغاز شد. ۵۷ میلیون و ۹۱۸ هزار نفر واجد شرایط رای دادن بودند.
اصولگرایان در این روزها بیش از هر زمان دیگری با چالش وحدت مواجه شده بودند. جبهه پایداری لیست اولیه جداگانه‌ای منتشر کرد. لیست شورای ائتلاف نیروهای انقلاب هم منتشر شد اما واکنش‌ها به این لیست موجب شد که دبیرخانه این شورا اعلام کند این لیست نهایی نیست. مرتضی آقاتهرانی دبیرکل جبهه پایداری و غلامعلی حدادعادل رئیس شورای ائتلاف با نامه‌نگاری‌هایی خطاب به یکدیگر، طرف مقابل را به وحدت شکنی متهم کردند. قراربود لیست نهایی شورای ائتلاف در تهران ۲۳ بهمن منتشر شود ولی همین اختلاف‌ها، انتقادها و گلایه‌ها از لیست اولیه شورای ائتلاف، انتشار لیست را به تعویق انداخت.
حدادعادل معتقد بود گلایه‌ها برای این است که در لیست سی نفره تهران، ۱۸ جوان حضور دارند. تلاش اصولگرایان انتشار یک لیست برای تهران بود ولی جمع کردن پایداری‌ها، قالیبافی‌ها، اصولگرایان سنتی و جدید در یک لیست کار ساده‌ای نبود اما بعد از آنکه حدادعادل، پیشنهاد جبهه پایداری برای حذف قالیباف از لیست را نپذیرفت، جبهه پایداری در تهران لیست خود را به سرلیستی مرتضی آقاتهرانی و شورای ائتلاف هم لیست خود را با سرلیستی قالیباف منتشر کرد.
اما پس از میدان داری ابراهیم رئیسی برای وحدت میان اصولگرایان، پایداری و شورای ائتلاف بار دیگر برای ادامه مذاکرات زیر یک سقف جمع شدند و در نهایت روز ۲۹ بهمن، لیست واحدی از اصولگرایان بدست آمد و محمدباقر قالیباف، زهره الهیان، فاطمه رهبر، سمیه رفیعی، فاطمه قاسم پور، زهره لاجوردی، بیژن نوباوه، رضا تقوی، محمود نبویان، مرتضی آقاتهرانی، مصطفی میرسلیم، رضا تقی‌پور، غلامحسین رضوانی، الیاس نادران، محسن دهنوی، نظام‌الدین موسوی، علی خضریان، مالک شریعتی، روح‌الله ایزدخواه، مجتبی توانگر، مجتبی رضاخواه، مهدی شریفیان، احسان خاندوزی، ابوالفضل عمویی، احمد نادری، اقبال شاکری، عبدالحسین روح الامینی، عزت‌الله اکبری تالارپشتی، محسن پیرهادی و علی یزدی‌خواه به عنوان لیست نهایی اصولگرایان در تهران منتشر شد. شورای ائتلاف در شهرستان‌ها هم اسامی نامزدهای مورد حمایت خود را معرفی کرد.
اصلاح‌طلبان که پیش از این از کمبود نامزدهای خود گفته بودند، هم با دو لیست اصلی در تهران به میدان انتخابات آمدند. حزب کارگزاران سازندگی نام لیست مستقل خود را «یاران هاشمی» گذاشت و مجید انصاری، محمد حسین مقیمی، افشین علا، محمدرضا نجفی، داوود محمدی، علیرضا محجوب، سید فرید موسوی، سهیلا جلودارزاده، اعظم صمصامی، لیلا کمانی، پروانه مافی، زهرا ساعی، محمدرضا بادامچی، خسرو رحمانی، حسن قجاوند، سعید باقری، سید امیر عسکری، محمد هادی انتشاری، افشین خلیلی، ابوالفضل رباطی، محمد احسان متقی، عیسی انصاری فر،هادی احمدی، محمد حسین شیخ محمدی، محمد آدابی، محمد نبی ابراهیمی، محمد رضا شریفی، فریده اولاد قباد، فخرالدین صابری و وحید توتونچی را در لیست خود قرار داد. در این لیست علاوه بر اعضای کارگزاران، اعضای تشکل‌های اصلاح طلب از جملع حزب ندای ایرانیان،حزب اسلامی کار، اعتدال و توسعه، مجمع اسلامی فرهنگیان و انجمن اسلامی معلمان حضور داشتند. حرب اعتدال و توسعه به دبیرکلی محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه دولت روحانی از این لیست حمایت کرد.
هشت تشکل سیاسی اصلاح طلب حزب اسلامی کار، خانه کارگر، حزب مردم سالاری، مجمع فرهنگیان ایران اسلامی، حزب آزادی، حزب همبستگی دانش آموختگان ایران، حزب وحدت و همکاری و انجمن اسلامی معلمان نیز لیست ائتلافی ارائه کردند. مجید انصاری، مصطفی کواکبیان، علیرضا محجوب، داوود محمدی، محمدحسین مقیمی، محمدرضا راه چمنی، علی داستانی، سهیلا جلودارزاده، امیر عسگری، افشین اعلا، پروانه مافی، اعظم صمصامی، محمدرضا بادامچی، محمدهادی انتشاری، فریده اولاد قباد، فخرالدین صابری، سعید باقری، محمدرضا شریفی، زهرا ساعی، محمدعلی وکیلی، سید فرید موسوی، محسن علیجانی، محمدرضا نجفی، محمد حسین شیخ، وحید توتونچی، حسن انصاری، علی حسین رضاییان، ابوالفضل سروش، حبیب پارسا و مهدی شیخ در این لیست قرار گرفتند. این لیست «ائتلاف برای ایران» نام گرفت و اشتراکات زیادی با لیست یاران هاشمی داشت. درهر دو لیست، مجید انصاری سرلیست بود.
لیست‌های دیگری نیز از جریان‌های سیاسی مختلف در تهران منتشر شد ولی رقابت اصلی میان سه لیست اصولگرایان، کارگزاران و ائتلاف احزاب اصلاح طلب بود.
حسن روحانی شش روز قبل از برگزاری انتخابات، با تعدیل مواضع انتخاباتی قبلی خود از لزوم مشارکت در انتخابات با وجود گلایه‌ها گفت. وی در نشست خبری خود اعلام کرد که فقط در ۴۴ حوزه انتخابیه رقابت وجود ندارد. این آمار رئیس جمهور را خوشحال کرده بود. وی با بیان اینکه هدف از اظهارات قبلی‌اش نگرانی بابت برگزاری انتخابات غیررقابتی بوده است خاطرنشان کرد که هیچ موقع انتخابات را زیر سوال نبرده است.روحانی تاکید کرد که انتخابات ما واقعی است و مردم ما با آزادی کامل پای صندوق‌های رای می روند.(۹) اصلاح‌طلبان مخالف آمار رئیس‌جمهور درباره حوزه‌های غیررقابتی بودند.
غلامعلی حداد عادل در روز اخذ رای
انتخابات مجلس روز جمعه دوم اسفند تحت تاثیر اخبار مربوط به شیوع ویروس کرونا در ایران برگزار شد. در تهران لیست اصولگرایان پیروزی کامل را کسب کرد و شورای ائتلاف اعلام کرد ۸۵ درصد کرسی‌های مجلس را بدست آورده است. قالیباف با کسب ۱میلیون و ۲۶۵ هزار و ۲۸۷ رای، منتخب اول تهران شد.مصطفی میرسلیم و مرتضی آقا تهرانی هم دوم و سوم شدند.
۲۴ میلیون و ۵۱۲ هزار و ۴۰۴ نفر معادل ۴۲.۵۷ درصد واجدین شرایط در انتخابات شرکت کردند. میزان مشارکت در تهران ۲۵.۴ درصد بود. این آمار، پایین‌ترین میزان مشارکت در یازده دوره انتخابات مجلس بود.
