جمهوریت -هنوز چند ماهی از ۱۹تیر ماه و همصدایی روسیه با اعراب خلیج فارس درباره جزایر ایرانی در مسکو نگذشته است که بار دیگر این ادعا روز پنج شنبه در بیانیه مجمع همکاری عرب و روسیه تکرار شد. حال یک پرسش مهم مطرح است.
هنوز چند ماهی از ۱۹ تیر سال جاری و همصدایی روسیه با اعراب خلیج فارس درباره جزایر ایرانی در مسکو نگذشته که بار دیگر این ادعا روز پنج شنبه ۳۰ آذر در بیانیه مجمع همکاری عرب و روسیه در رباط مراکش تکرار شد. در بیانیه پایانی این نشست که به امضای روسیه و ۱۶ کشور عربی رسید، از ایران خواسته شده تا به اتخاذ راهکار مسالمت آمیز وضعیت جزایر سه گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک که بخش تفکیک ناپذیر تمامیت سرزمینی ایران است، از طریق گفت وگوهای دوجانبه یا مجامع بین المللی یعنی دیوان بین المللی دادگستری تن دهد.تکرار این موضع گیری آن هم از سوی روسیه که در دو سال گذشته روابط خود را با ایران به سطح بی سابقه ای رسانده، چه معنایی می تواند داشته باشد؟ ناظر بر این گزاره که همزمان با این ادعا، سخنگوی وزارت امورخارجه روسیه اعلام کرد تهران و مسکو به طور فعال در حال کار روی توافق نامه همکاری استراتژیک هستند که به زودی امضا خواهد شد.به بیان دیگر این دو موضع گیری متفاوت تا چه حد رفتار روسیه را در قبال جزایر ایرانی تاکتیکی یا استراتژیک می نمایاند؟
آیا این رفتار ناشی از محدودیت های روسیه در سطح بین المللی و نیاز بیشتر به دریافت حمایت دولت های عربی خلیج فارس به خصوص عربستان و امارات است؟ آیا وزن و جایگاه اقتصادی این دو کشور و همچنین بلوک عربی برای مسکو باعث شده تا روسیه موضع گیری های صریح تری را به نفع اعراب اتخاذ کند؟ ایران چه واکنشی را در دو سطح اعلانی و اعمالی اتخاذ کند که از تکرار این مواضع ممانعت به عمل آورد؟
ششمین نشست مجمع همکاری کشورهای عربی و روسیه روز چهارشنبه ۲۹ آذر ماه (۲۰ دسامبر) به ریاست وزیر خارجه مراکش ناصر بوریطه و با حضور سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و وزرای خارجه ۱۶ کشور عربی در مغرب برگزار شد و در بخشی از بیانیه ادعاهایی بی اساس درباره جزایر سه گانه ایرانی تکرار شد. بیانیه پایانی که شامل اشاره به جزایر سه گانه است با استناد به بیانیه مشترک کشور های شورای همکاری خلیج فارس و روسیه که در ژوئیه ۲۰۲۳ (تیر ۱۴۰۲) منتشر شد، تنظیم شده است. در این بیانیه آمده: این بیانیه از راه حل ها و ابتکارات صلح آمیز با هدف حل مناقشه از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین المللی دادگستری، بر اساس قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل، حمایت می کند.
مجمع همکاری های عربی و روسیه، نشستی با ماهیت منطقه ای است که بر اساس یادداشت تفاهمی که اتحادیه کشورهای عربی و روسیه در سال ۲۰۰۹ به امضا رساندند، در سطح وزرای خارجه برگزار می شود. پنجمین دور این مجمع ماه آوریل ۲۰۱۹ در مسکو برگزار شد. مراکش به عنوان میزبان ششمین دور این نشست، در حال حاضر ریاست شورای وزیران اتحادیه عرب را بر عهده دارد.
تیر ماه سال جاری نیز نشست مشترک وزرای امور خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و روسیه در مسکو برگزار شد. نشست «گفت وگوی راهبردی روسیه و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس» روز دوشنبه ۱۰ ژوئیه (۱۹ تیر) در مسکو برگزار شد. در این نشست علاوه بر سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه، وزرای خارجه قطر، عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت و بحرین نیز حضور داشتند و بیانیه را امضا کردند. در بیانیه مشترک این نشست باز هم درباره جزایر سه گانه ایرانی ادعاهایی مطرح شد. در این نشست از تلاش های امارات عربی متحده برای راه حل مسالمت آمیز به منظور حل مساله جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق گفت وگوهای دوجانبه یا مجامع بین المللی حمایت شده بود. این موضوع به احضار سفیر روسیه در ایران به وزارت امور خارجه نیز منجر شد. در ماه دسامبر سال گذشته چین نیز به همراه سران کشورهای حاشیه خلیج فارس در بیانیه اجلاس پایانی مشترک خود در ریاض عربستان خواستار حل مسالمت آمیز موضوع جزایر سه گانه بین ایران و امارات «از طریق مذاکرات دوجانبه طبق قواعد حقوق بین الملل» شده بود.
کمتر از چند ساعت پس از انتشار بیانیه سخنگوی وزارت خارجه ایران روز پنج شنبه ۳۰ آذر مطالب مندرج در این بیانیه درباره جزایر سه گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک را بی اساس و مردود خواند و آن را محکوم کرد. کنعانی بر موضع قطعی و مسلم جمهوری اسلامی ایران درباره جزایر سه گانه ایرانی تاکید کرد و گفت: جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک واقع در آب های نیلگون خلیج فارس، تعلق ابدی به ایران داشته و جزء جدایی ناپذیر سرزمینی جمهوری اسلامی ایران است.
علی اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری اما موضع صریح تری از واکنش دیپلماتیک ناصر کنعانی اتخاذ کرد و گفت: روابط استراتژیک و دوستانه ایران و روسیه به آسانی به دست نیامده است و در این خصوص باید منافع دوجانبه و منطقه ای در نظر گرفته شود و در شرایطی که روسیه در شرایط پیچیده بین المللی قرار دارد، اتخاذ بعضی از موضع گیری های وزارت خارجه روسیه باعث تاسف است. ولایتی افزود: این اجلاس با حضور بعضی از عرب های بی اعتنا به سرنوشت فلسطینیان و کارشناسان روسی در مراکش برگزار شد و بیانیه ای را صادر کرد که دارای اشکالات متعددی است که مهم ترین آن دخالت در امور ایران تلقی می شود که این اقدام را محکوم می کنیم.
رحیمی جهان آبادی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در قبال بیانیه روسی عربی در توییتی نوشت: «این رفتارها جز کاهش سطح روابط و تنش در منطقه حاصلی ندارد، وزارت خارجه با قدرت و شجاعت پاسخ دهد.» محسن رضایی هم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «بارها گفته ایم که جزایر سه گانه قابل مذاکره نیست. ادامه زیاده خواهی امارات به نفع آنها نیست و تبعات دارد. مداخلات غیردوستانه روسیه در رابطه با تمامیت ارضی ایران نباید تکرار شود. جزایر سه گانه، شبه جزیره کریمه نیست!»
این واکنش ها روز جمعه در بخشی از گفت وگوی تلفنی وزرای خارجه ایران و روسیه منعکس شد و حسین امیرعبداللهیان جزایر سه گانه ایرانی را جزء لاینفک تمامیت ارضی ایران دانست و اشاره کرد: جمهوری اسلامی ایران هر ادعایی از سوی هر طرفی در این خصوص را کاملا مردود می داند و تهران در موضوع احترام به تمامیت ارضی و مباحث حاکمیتی ایران با هیچ طرفی تعارف ندارد. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز در این تماس تلفنی روابط مسکو و تهران را راهبردی دانست و تاکید کرد: حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران همواره مورد احترام روسیه بوده است و این سیاست رسمی مسکو هیچ گاه نباید مورد تردید قرار گیرد. ما در مذاکرات تنظیم بیانیه پایانی نشست مراکش به صراحت، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی ایران را مورد توجه قرار دادیم.
کارشناسان زیاده خواهی عربی، غرض ورزی روسی و انفعال ایرانی را سه ضلع مثلث جزایر سه گانه ایرانی می دانند که در کنار یکدیگر باعث شده تا هر چند ماه شاهد یک بیانیه مداخله جویانه درباره تمامیت سرزمینی ایران باشیم. شاید شکل گیری مناسبات جدید مسکو و اعراب به ویژه عربستان و امارات که در سطوح چندجانبه بی سابقه ای به خصوص در رشد تجارت و سرمایه گذاری نمود پیدا کرده در نوع رفتار روسیه در قبال جمهوری اسلامی ایران بیشترین تاثیر را به وجود آورده است.
روسیه با چنین موضع گیری های بسیار کم هزینه می تواند با یک تیر چند نشان را بزند و شش کشور شورای همکاری و کلیت اعراب را به سوی خود جلب کند و از رای آنها هم در مجامع بین المللی بهره بگیرد و هم با تنظیم روابط سیاسی و اقتصادی سطح بالای منافع دوجانبه، نفوذ در خاورمیانه و تعادل در برابر غرب را به خوبی به دست بیاورد. به گفته برخی کارشناسان تعمیق روابط دفاعی و امنیتی روسیه و ایران، احتمالا با تصمیم پوتین برای دیدار از ابوظبی و ریاض مرتبط بوده است. مارک ان کاتز استاد دانشکده سیاست و دولت دانشگاه جورج میسن معتقد است که سفر دو هفته گذشته پوتین به امارات و عربستان سعودی نه تنها با هدف دستیابی به نفوذ بلکه عدم از دست دادن نفوذ در نتیجه نزدیک شدن روسیه به ایران و فروش تسلیحاتی مانند سوخو -۳۵ صورت گرفته است.
دسته ای دیگر از تحلیلگران تشدید جهت گیری شرق گرایی و تغییر توازن در سیاست خارجی را در نوع موضع گیری های چین و روسیه در قبال ایران بسیار موثرتر می دانند، به این معنی که پکن و مسکو به این باور رسیده اند که چون دست ایران برای مانور در نظام بین الملل بسته است و تهران به چین و روسیه امیدهای زیادی بسته، در نتیجه واکنش های بی هزینه و کم هزینه ای را اتخاذ خواهد کرد.
به عنوان مثال برخی تحلیلگران معتقدند ایران به تنهایی و در حوزه های مختلف چه میزان قدرت دارد که روسیه را به خود وابسته نگه دارد؟ تقریبا روسیه تمام نیازهای خود را، که اوج آن در همکاری های پهپادی و موشکی با ایران نمود پیدا کرده، در شرایط متعادل با ایران معامله کرده است نه فرودست-بالادست. بنابراین تا زمانی که ایران این رابطه را از زاویه خود متعادل نکند یا آن را معکوس نکند، تغییر واقعی در جهت گیری مسکو رخ نخواهد داد.
ساده سازی این مساله ولو به شکل تاکتیکی از سوی روسیه یا چین به شکل صدور بیانیه و حتی اوج آن احضار سفرای این دو کشور تغییری در موضع گیری قدرت های بزرگ در قبال تمامیت سرزمینی ایران صورت نمی دهد. ادعاها درباره جزایر سه گانه در حالی به اوج رسیده که این مواضع باعث شده تا امارات بتواند سایر کشورهای عربی را در قالب سازمان های منطقه ای همچون شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب با خود همراه کند و بیش از هر زمان دیگری برای همراه کردن دولت های عربی جهت تحت فشار قرار دادن ایران عمل کند و از همه ابزارهای سیاسی خود بهره برداری کند.
شکل گیری ادبیات حقوقی یعنی کشاندن این موضوع به دیوان بین المللی دادگستری در کنار فشارهای سیاسی می تواند ابعاد پیچیده ای به موضوع جزایر بدهد که سهل انگاری درخصوص آن عواقب جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. فراتر رفتن از ابراز تاسف های رایج دستگاه دیپلماسی، به شکل محکومیت قاطع در عالی ترین سطح سیاسی، وادار کردن روسیه به تصحیح رفتار خود به شکل یک بیانیه دوجانبه، متعادل کردن جهت گیری های سیاست خارجی به دور از ملاحظات سیاسی، بهبود وضعیت اقتصادی و مسکونی جزایر در کنار ارتقای آرایش دفاعی با مانورهای نظامی مشترک می تواند جدیت بیشتری را به رفتار ایران در قبال چنین مواضع مغرضانه ای بدهد و بازیگران منطقه ای و بین المللی را به این درک برساند که دست ایران برای تنظیم روابط با کشورها باز و وابسته به منافع ملی و نه ملاحظات بلوکی است.
بیشتر بخوانید:
- روسیه: در حال کار بر روی یک توافق بزرگ و جدید با ایران هستیم
- جزئیات همکاری ایران و روسیه برای استخراج اطلاعات از دریای خزر
- بروجنی، نماینده مجلس: سطح آب دریای خزر پایین رفته
- «دایی جان ناپلئون» در خزر / کار، کار روسیه است؟
- تبخیر سالانه یک متر از سطح آب دریای خزر
- تغییرات اقلیم بلای جان دریای خزر
- جوانان فلسطینی لطف بزرگی در حق روسیه کرده اند
- انتقاد صریح مشاور رهبری از روسیه
