بررسی تطبیقی برخی از اعیاد ملل جهان با عید فطر (بخش چهارم)

جمهوریت-ناصر تبریزی- همانطوری که اشاره شد، یکی از مظاهر تمدن نزد هر ملتی، جشن هاست. برگزاری جشن و عید از ویژگی‌های فرهنگی همه جوامع است. همه ملت ها، قوم ها، ایل‌ها و در همه سرزمین‌ها، روزهایی از سال را جشن می‌گیرند. از کهن ترین جشن‌ها تا جشن‌های امروزی، شادمانی، گردهمایی، غذا دادن و نیز به فراموشی سپردن کارهای جدی و برنامه‌های شغلی روزانه از ویژگی‌ها و نقش‌های بنیادین است. برگزاری جشن‌ها و آیین‌ها به ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی و اعتقادی جامعه بستگی دارد. بررسی دلایل و علل این جشنها و اعیاد می تواند تفاوت های ماهوی بین آنها را مشخص کند. از سویی دیگر می توان با مقایسه این علل به نکات برجسته بعضی آز آنها تاکید نمود. در بخش های گذشته اعیاد و مراسم چین باستان ، هندوها و ایرانیان باستان مورد ارزیابی قرار گرفت.در این بخش سعی می کنیم که اعیاد ادیان مسیحیت و پیروان حضرت موسی را مورد بررسی قرار دهیم.

مراسم و اعیاد دین یهود

عید پِسَح (PESAH)

در ۱۵ ماه نیسان، به مناسبت عبور بنی اسرائیل از نیل و نجات آنان از مصر هرساله جشنی برگزار می گردد، که به آن عید «پسح» یا «فصح» و یا عید فطیر می گویند.این عید در هشت روز ادامه دارد. در شب اول پسح خانواده های یهودی دور هم جمع می شوند و ماجراها و اتفاقات اسارت و آزادی یهودیان را بازگو می کنند. در ایام پسح، نان فطیر و سبزی های تلخ به یاد تلخی آن دوران می خورند. در روز اول، نخست زادگانِ پسر، «تعنیت »(روزه) می گیرند. دو روز اول و آخر آن «یُوم طُوو» (تعطیل کامل مذهبی) هستند و بخاطر نزدیکی این عید به بهار و همچنین آزادی یهودیان از ظلم فرعون به آن عید «بهار و عید آزادی» نیز می گویند. در ایام پسح یهودیان ظروف، انبارها و حتی تمام خانه و زندگی خود را از «حامصبه» ( خمیر انواع گندم یا جو، وَرآمده یا هر چیزی که از آن تهیه شده) پاکسازی می کنند.  همانطوری که از ذات مراسم  «پسح» بر می آید این روزها اختصاص به باز بینی تاریخ و سرنوشت قوم یهود اختصاص دارد، و در حاشیه آن نیز به استقبال بهار میروند.

عید شاعووت

بعد از پسح، عید «شاووعوت» فرا می رسد. اسامی دیگر عید شاعووت، عید پنجاهه، عید هفته ها و عید «درو» می باشد. تورات این عید را همچون نوعی جشن برداشت محصول توصیف می کند، ولیکن دلیل اهمیتِ والایِ این عید نزد یهودیان، نزول ده فرمان در این روز بر موسی است. در بعضی جوامع یهودی مرسوم است که در روز «شاووعوت» محیط کنیسا را با گُل و سبزه تزیین می کنند و علت آن یاد بود کوه سیناست که اطراف آن در روز شاووعوت از سبزه و گیاه پوشیده شده بود. همچنین مرسوم است که روز شاووعوت از خوراکیهای لبنی و عسل و شیرینی و امثال آن استفاده می‌کنند

عید سوکوت

«سوکوت» برگرفته از کلمه «سوکا» به معنای سایه بان می باشد. این عید فرمان مستقیم تورات است که این با چنین بیانی آمده: «در پانزدهم این ماه هفتم، جشن سوکوت به مدت هفت روز برای خداوند است، هفت روز در سوکا ساکن شوید، تمام افراد بنی اسرائیل در سوکا سکونت کنند، برای اینکه تمام دوره ها و نسلهای شما بدانند که بنی اسرائیل را در سوکا (سایبان) ساکن کردم »

این جشن از دو نظر حائز اهمیت می باشد از یک سو یادآور خروج قوم بنی اسرائیل از مصر و چهل سال اقامتشان در صحرای سینا زیر سایه ابرهایی که از سوی خدا به وجود آمده بود می باشد و از سوی دیگر عید سوکوت، زمانی است که درو و گرد‌آوری محصولات کشاورزی فصل تابستان پایان یافته است. لذا تورات به فرد یهودی دستور می دهد که در همین زمان که بهترین اوقات شادی اوست، به برگزاری جشن سوکوت و زندگی در سوکا بپردازد و به این طریق، خدا و مشیت وی را در شادی های خود یادآور شود. برابر فرمان تورات باید هفت روز در سوکا زندگی کرد.

روز شکرگزاری

روز شکرگزاری، یکی از روزهای مهم در آمریکا، کانادا، ژاپن و آلمان به شمار می‌رود که هر ساله در این کشورها جشن گرفته می‌شود. تاریخچه‌ی این جشن به سال ۱۶۲۱ می‌رسد، «نکس گیوینگ» در زمان برداشت محصول یعنی در پایان فصل درو و به دلیل تشکر از نعمت های مادی و معنوی خداوند جشن گرفته می‌شود. در روز شکرگزاری به افراد نیازمند کمک می شود. این کمک ممکن است از طریق خیریه‌ها و یا به صورت فردی انجام شود.

اعیاد مسیحیان

بعضی از جشن‌های آیین مسیحیت، مانند روز کریسمس در یک زمان مشخص اتفاق می‌افتند، در حالی ‌که دیگر جشن‌ها ممکن است در یک طیف زمانیِ گسترده‌تر برگزار شوند و یا تاریخ آنها تغییر کند.

یکشنبه‌ی‌ ادونت

«اَدوِنت» یعنی آمدن و یکشنبه‌ی «ادونت یا تجلی» در واقع نوید دهنده‌ی آغاز سال مسیحی است. ایام تجلی در کلیساهای غربی از ۴ یکشنبه‌ پیش از کریسمس شروع می‌شود و تا خود کریسمس ادامه می‌یابد. هدف اصلی این ایام آماده کردن مردم برای ظهور مسیح است. در برخی کلیساها یکشنبه‌ی تجلی را با روشن کردن پنج شمع نوید می‌دهند. با توجه به این رسم شمع آخر یا پنجم را در روز کریسمس روشن می‌کنند. این شمع نماد مسیح به مثابه نور هستی است.

روز همه‌ی قدیسان

نخستین پیروان  مسیح را قدیس یا مقدسان می‌نامیدند. بعدها، در قرن اول میلادی به مردان یا زنان نیکوکار که توسط کلیسا بطور رسمی تایید شده باشند، قدیس می‌گفتند. کلیسا تایید می‌کرد که این افراد زندگی پرهیزکارانه و باایمانی داشته‌اند و می‌توانند الهام‌بخش مردم باشند.روز همه‌ی قدیسان جشنی است که در اول ماه نوامبر برگزار می‌شود. در این روز بیشتر کلیساهای غربی از تمامی قدیسان مطرح و همچنین گمنام تجلیل و تقدیر می‌کنند. این مناسبت قبلاً با نام «آل هالوز دی» (All Hallows Day) شناخته می‌شد. این جشن از عصر روز قبل، در واقع نام آشناتر این جشن «هالووین» است. امروزه کلیساهای زیادی این جشن را در نزدیک‌ترین یکشنبه‌ی اول ماه نوامبر برگزار می‌کنند.

جشن روز عروج

مسیحیان بر این باور هستند که عیسی مسیح بعد از تجدید حیات در روز عید پاک در روزی دیگر به نام روز عروج به آسمان‌ها صعود کرد. بنا بر دو کتاب «اعمال رسولان و انجیل لوقا» معمولاً روز عروج، ۴۰ روز بعد از عید پاک جشن گرفته می‌شود. امروزه مسیحیان کاتولیک‌ رومی در انگلیس این روز را در یکشنبه‌ی بعد از عید پاک جشن می‌گیرند. اهمیت عروج مسیح دو جنبه دارد؛ اول پایان حضور زمینی مسیح زنده را نشان می‌دهد و دوم اینکه این روز به ‌عنوان عروج روحی او و بازگشتش نزد خدا در نظر گرفته می‌شود. روز عروج متعلق به جشن‌های عید پاک است. شاید به این خاطر که در مقایسه با مفهوم زندگی تازه در عید پاک یا حضور خدا در روز پنطیکاست (عید پنجاهه)، پیامد ملموسی در زندگی مسیحیان ندارد، محبوبیت این جشن رو به کاهش است. برخی از مسیحیان عروج مسیح را نه به عنوان یک رویداد اتفاق افتاده بلکه به ‌عنوان یک تمثیل مذهبی باور دارند.

روز کریسمس

مسیحیان غربی روز میلاد مسیح را در بیست و پنجم دسامبر جشن می‌گیرند. مسیحیان شرقی ارتدکس جشن زادروز مسیح را در هفتم ژانویه برپا می‌کنند. میلاد مسیح در انجیل عهد جدید «متی و لوقا» توصیف شده است. در میان مسیحیان بر سر درستی روایت‌ها اختلافاتی وجود دارد. برخی آنها را تنها داستان‌های مذهبی می‌دانند و ارزشی تاریخی برای این روایات قائل نیستند. انجیل‌ها مطلبی درباره‌ی تاریخ ولادت مسیح که اولین بار توسط پاپ ژولیوس در قرن چهارم میلادی اعلام شد، بیان نمی‌کنند. پاپ ژولیوس به ‌منظور مسیحی کردن جشن‌های کافران که در آن موقع از سال رخ می‌داد، بیست و پنجم دسامبر را برای جشن ولادت مسیح برگزید. داستان میلاد مسیح از طریق نمایش‌های سنتی و به تصویر کشیدن تولد او در اصطبل‌های متفاوت تعلیم داده می‌شود؛ بنا به روایت انجیل لوقا مریم مقدس مسیح را در چنین مکانی به دنیا آورد. امروزه جشن‌های کریسمس دارای عناصری از باورهای مسیحی، آیین‌های کفرآمیز و سنت‌های محلی است.

عید پاک

مسیحیان در روز عید پاک یا یکشنبه‌ی پاک، بعد از مرگ عیسی در روز جمعه، حیات مجدد او را به ‌عنوان مسیح یا مسح شده‌ی خداوند، گرامی می‌دارند و این روز را جشن می‌گیرند. بنا به روایات، حواریون مسیح دریافتند که عیسی زنده است و به شیوه‌ای دیگر حضور او را حس می‌کنند. تخم‌مرغ های عید پاک در حقیقت نماد این زایش دوباره‌ هستند و با هدیه دادن تخم‌مرغ، مسیحیان زندگی تازه‌ای که در دل هستی خداوند وجود دارد را مشاهده و تجربه می‌کنند.

جشن اپیفانی

اپیفانی (Epiphany) کلمه‌ای یونانی به معنی ظهور است. ایام ظهور پایان دوازدهمین روز کریسمس در کلیساهای غربی مسیحی محسوب می‌شود. مسیحیان در این زمان ظهور عیسی را  جشن می‌گیرند. همان‌طور که در انجیل «متی» ثبت شده است، این روز با ملاقات «سه مجوس»، احتمالاً «سه مرد دانا»، ستاره‌شناس یا مغ‌های ایرانی از مسیح نمود می‌یابد. متی می‌نویسد که این سه مرد هدایایی به همراه خود آورده بودند که شامل طلا، کندر و مُر می‌شد. با در نظر گرفتن همین هدایا تصور می‌شود این مردان، مجوس بوده‌اند.این هدایا، نمادهایی از طبیعت مسیح هستند؛ مسیحیان طلا را نماد پادشاه در نظر می‌گیرند، کندر که در زمان ستایش خداوند به او تقدیم می‌شود، نماد خداوند یا مرد روحانی است و « مُر » که برای شفا بخشیدن و مومیایی کردن مردگان بکار گرفته می‌شود، نماد مرگ عیسی است که با فدا کردن جان خود برای بشریت آمرزش و شفاعت به همراه آورد.

جمعه‌‌ی نیک

مهم‌ترین رویداد در دین مسیحیت مرگ و تجدید حیات حضرت عیسی است. مسیحیان معتقد هستند عیسی، پسر خداوند است و زندگی و آموزه‌های او اصول دین مسیحیت را به وجود می‌آورد. مسیحیان جمعه‌ی نیک را که مصادف با مصلوب شدن عیسی مسیح است گرامی می‌دارند. این روز به این دلیل نیک خوانده می‌شود که مرگ عیسی را نمونه‌ای از عشق فداکارانه می‌دانند؛ او بر صلیب جان داد تا جهانیان را شفاعت کند. بنا بر اعتقاد مسیحیان عیسی گناهی نکرد اما هنگامی‌که به صلیب کشیده شد، گناه تمامی انسان‌ها را به دوش کشید. مسیحیان در جمعه‌ی نیک درباره‌ی رنج و مرگ مسیح تامل می‌کنند و گاهی با برگزاری مراسمی نظیر به صلیب کشیدن یا تشییع پیکر نمادین مسیح، یاد او را زنده نگه می‌دارند.

چهارشنبه‌ی خاکستر

ایام «انابت یا لنت» (Lent) زمانی است که مسیحیان با عبادت و طلب توبه و گاهی گرفتن روزه برای عید پاک آماده می‌شوند. ایام انابت معمولاً چهل روز طول می‌کشد. ۴۰ در کتاب‌های مقدس یهودی و مسیحی عددی نمادین است و همچنین بنا بر روایت انجیل‌ها به دوره‌‌ای اشاره دارد که عیسی مسیح در آغاز خدمت خود اقدام به گرفتن روزه کرد. در کلیساهای غربی ایام انابت در چهارشنبه‌ی هفتم قبل از عید پاک برگزار می‌شود و به آن چهارشنبه‌ی خاکستر می‌گویند. در کلیسای کاتولیک یکشنبه‌ها در این چهل روز شمرده نمی‌شوند اما در کلیساهای شرقی ایام «انابت» یکشنبه‌ها را هم در بر می‌گیرد. این دوره از دوشنبه‌ی هفته‌ی هفتم پیش از عید پاک آغاز می‌شود و در نهایت در جمعه‌ای که ۹ روز به عید پاک باقی مانده است، پایان می‌یابد. در چهارشنبه‌ی خاکستر برخی کلیساها نقش صلیبی از خاکستر را بر پیشانی مسیحیان می‌کشند که نشان‌ دهنده‌ی میل باطنی آنها برای زندگی بهتر است.

یکشنبه‌ی مادری(روز مادر)

یکشنبه‌ی مادری چهارمین یکشنبه‌ی ایام «انابت» مسیحی است و با جشنواره‌ی آمریکایی روز مادر تفاوت دارد. قرن‌ها پیش در چنین روزی مردم به خانه ها‌ی خود یا کلیساهای جامع می‌رفتند. بعدها این رسم به مناسبتی برای گرد هم آمدن خانواده‌ها تبدیل شد. در این روز بچه‌هایی که به ‌عنوان خدمتکار دور از خانه کار می‌کردند به دیدار خانواده خود می‌آمدند و هدایایی ازجمله یک نوع کیک میوه‌ای به مادر خود پیشکش می‌کردند. امروزه این مناسبت دیگر رنگ و بوی مذهبی ندارد و بعنوان روز مادر شناخته می‌شود. بچه‌ها در این روز گل، کارت‌پستال و هدیه به مادران خود تقدیم می‌کنند.

روز پنطیکاست یا یکشنبه‌ی‌ سفید

روز پنطیکاست (Pentecost Day) یا یکشنبه‌ی سفید در تقویم مسیحی، جشنی است که در آن هدیه‌ی روح‌القدس یعنی حضور و الهام خداوند را در زندگی مردم گرامی می‌دارند. پنطیکاست سالروز نزول روح‌القدس به حواریون است که آن را هم‌زمان با فستیوال یهودی شاووعوت جشن می‌گیرند. این جشن ۵۰ روز بعد از عید پاک در روز یکشنبه برگزار می‌شود. قدیس «لوقا» در کتاب اعمال رسولان و انجیل عهد جدید خود نوشته است که حواریون حضور روح‌القدس را همچون آتش و بادی سهمگین تجربه کردند و پس از آن جرات یافتند تا از زندگی، مرگ و رستاخیز مسیح با مردم سخن بگویند. از این فستیوال همچنین بعنوان روز ظهور کلیسای مسیحی یاد می‌کنند. بعلاوه این جشنواره را یکشنبه‌ی سفید هم می‌نامند که یکی از مهمترین یکشنبه‌های مسیحیت به شمار می‌آید. مسیحیان در این روز غسل‌تعمید داده می‌شوند و تعمید یافتگان لباس سفید بر تن می‌کنند.

هفته‌ی‌ عبادت برای اتحاد مسیحی

هفته‌ی عبادت برای اتحاد مسیحی اولین بار در سال ۱۹۰۸ جشن گرفته شد و در واقع هشت روز به طول انجامید. این مناسبت، برگزاری جشن اتحاد در میان کلیساهای مسیحی جهان است که از هجدهم تا بیست و پنجم ژانویه برپا می‌شود. مسیحیانی که در نیمکره‌ی جنوبی زندگی می‌کنند معمولاً این هفته را در زمان عید پنطیکاست جشن می‌گیرند. هرسال موضوع هفته‌ی عبادت توسط یک کشور به‌ خصوص ارائه می‌شود. کشور منتخب متنی را در این زمینه آماده می‌کند و موارد آن متناسب با نیاز کشورهای دیگر دنیا تغییر می‌کند. برای نمونه موضوع سال ۲۰۰۹؛ مردم خود را آشتی دهید اعلام شد و کشور منتخب کره‌ جنوبی بود. کره این متن انجیل را از «حزقیال» فصل سوم آیه ۱۵-۲۸ انتخاب کرد. خداوند با حزقیال نبی سخن گفت: «من ایشان را بصورت یک ملّت، متّحد خواهم ساخت… ایشان قوم من خواهند بود و من هم خدای ایشان خواهم بود.»