صدیقه نژادقربان: افزایش ازدحام ترافیک در خیابان‌‌‌های تهران را که به یکی از معضلات اصلی فعلی این شهر تبدیل شده است باید در «انحراف» به چپ بودجه شهرداری‌‌‌ها جست‌وجو کرد که تعداد زیادی از ذی‌نفعان با اهداف غالبا متفاوت در شکل‌‌‌گیری آن دخیل هستند. در واقع تاوان معضل ترافیک شهر نشات‌گرفته از شهرداران شومنی است که بودجه‌‌‌های کلان شهرداری را صرف ابرپروژههای بزرگراه‌‌‌سازی کرده و به ازدحام ترافیک دامن زده‌‌‌اند. این در حالی است که برخی از شهرداران نبود منابع مالی را عامل اصلی قحطی و کمبود ناوگان عمومی و توسعه زیرساخت‌‌‌های این بخش عنوان کرده‌‌‌اند.
مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس در مطالعات خود از وضعیت ترافیکی شهر تهران با عنوان «پویاشناسی چالش‌‌‌های ترافیک شهری در ایران» به بررسی عوامل تاثیرگذار بر معضل ازدحام ترافیکی پرداخته است که بر اساس آن ۶ عامل یعنی «افزایش خودرو‌محوری»، «کاهش سطح خدمات حمل‌ونقل عمومی»، «ناهماهنگی بین‌دستگاهی»، «افزایش تقاضای سفر»، «عدم‌رعایت مقررات و انضباط ترافیکی» و «ناکارآمدی مدیریتی» را به‌‌‌عنوان مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر معضل ترافیکی کشور و بهویژه تهران مطرح کرده است.
در این میان، یکی از اصلی‌‌‌ترین عوامل معضل ازدحام ترافیک در شهرهای کشور ناشی از «ناکارآمدی مدیریتی» است که می‌‌‌توان سه کژکارکردی «غالب شدن رویکرد اجرای پروژه‌‌‌های نمادین با منافع مقطعی»، «وجود تعارض منافع» و «فقدان اراده کافی مدیران» را به‌‌‌عنوان علل ناکارآمدی مدیریت در حمل‌ونقل شهری در نظر گرفت. بنابراین، چاره‌‌‌اندیشی برای رفع این سه کژکارکردی باید به‌‌‌عنوان بااولویت‌‌‌ترین نقاط مداخله برای اصلاحات اساسی در حوزه حمل‌ونقل شهری در نظر گرفته شود. از این رو، در راستای تحقق این هدف ضروری است آسیب‌‌‌شناسی جدی نسبت به فرآیند «تامین مالی» صورت گیرد.
بر اساس سه کژکارکردی مدیران شهری باید گفت، غالب شدن رویکرد اجرای ابرپروژههای نمادین با منافع مقطعی به‌‌‌دلیل «کارکردهای تبلیغاتی» برای مدیران شهری جذابیت بالایی دارد. با وجود دنبال کردن چنین رویکردی که مستلزم صرف هزینه‌‌‌های گزاف است، در اغلب موارد به حل معضل ازدحام ترافیکی کمکی نکرده و در میان‌‌‌مدت می‌‌‌تواند از طریق تشدید «خودرو‌محوری» یا افزایش تقاضای سفر و عدم‌هدایت اعتباری به سمت توسعه حمل‌ونقل عمومی (به‌‌‌طور خاص برای ابرپروژههای بزرگراهی)، موجب وخیم‌‌‌تر شدن وضعیت ازدحام ترافیکی در شهرها نیز شود. آمارهای ارائه‌شده در مطالعات مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس نشان می‌دهد، سهم اتوبوس از بودجه شهر تهران ۲۰درصد و معادل سهم پروژه‌‌‌های بزرگراهی است و سهم مترو تنها ۴۰درصد است که این هم باعث فقر منابع برای توسعه حمل‌ونقل عمومی می‌شود.
گردش مالی بالای اجرای برخی پروژه‌‌‌های عمرانی حمل‌ونقل، زمینه «تعارض منافع» و «فساد» را شکل داده است و موجب تصمیم‌‌‌سازی غلط برخی از پیمانکاران و مشاوران برای مدیران در انتخاب مکان یا اولویت‌‌‌بندی طرح‌‌‌ها و پروژه‌‌‌های حمل‌ونقل می‌شود. همچنین «فقدان اراده کافی» در مدیران مرتبط با حمل‌ونقل شهری، تحت‌تاثیر «زمان‌بر بودن اجرای راه حل‌های اساسی» در ناکارآمدی مدیریت شهری نقش دارد. این در حالی است که حل معضل ازدحام ترافیک شهری نیازمند اخذ تصمیماتی است که عمدتا نه تنها زمان اجرای طولانی دارند، بلکه پس از اجرا نیز نتایج و آثار آن به مرور زمان و در بلندمدت آشکار می‌شود. برای مثال، مدیریت فروش تراکم ساختمان با توجه به الزامات ترافیکی، اگرچه یک تصمیم با منافع بلندمدت برای ترافیک شهر است و نتایج عینی آن در کوتاه‌‌‌مدت قابل مشاهده نیست، اما شهرداری را بلافاصله از عواید مالی فروش تراکم محروم می‌کند. در واقع، زمان‌بر بودن اجرای این راه حل در کنار کوتاه بودن دوره‌‌‌های مدیریتی منجر به کاهش انگیزه مدیران شهری حوزه حمل‌ونقل برای در اولویت قرار دادن و اجرای کامل و اصولی این راهکارها می‌شود.
باتوجه به اینکه طی یک دهه اخیر به تدریج مطلوبیت سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی در شهرها کاهش یافته و جذابیت استفاده از خودروی سواری شخصی افزایش پیدا کرده، سهم استفاده از سواری شخصی در کلان‌شهرها بهویژه در تهران به بالای ۵۰درصد رسیده و سهم اتوبوس و مترو در حمل‌ونقل شهری تنها ۲۰درصد است. برآوردهای حمل‌ونقل شهرداری تهران نشان می‌دهد که خودروهای سواری و وانت‌‌‌ها نقش ۷۰درصدی در ایجاد ازدحام در تهران داشته‌‌‌اند. این «ترافیک شدید»، تهران را با عارضه ثانویه روند افزایشی استفاده از موتورسیکلت مواجه کرد. در واقع، ازدحام خودرو باعث «گسترش استفاده از موتورسیکلت» و تخلفات و پیامدهای آن شده است و حدود ۶درصد از تردد روزانه تهرانی‌ها به موتور سیکلت اختصاص دارد.
مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد، طی یک دهه گذشته، تعداد ناوگان اتوبوسرانی فعال در شهرهای کشور تقریبا به نصف کاهش یافته است که فرسودگی و کاهش تدریجی حمل‌ونقل عمومی و شیوع همه‌گیری کووید-۱۹ در اواخر دهه گذشته، از جمله عوامل موثر بر کاهش مطلوبیت سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی بوده‌‌‌اند. در تهران، تعداد اتوبوس‌‌‌های فعال در ناوگان عمومی شهر از حدود ۶۵۰۰ دستگاه در ابتدای دهه ۱۳۹۰ به کمتر از ۳هزار دستگاه در سال ۱۴۰۱ رسیده است. در واقع، بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰، مشارکت دولت در خریداری اتوبوس‌‌‌های شهری «صفر» بوده است. همچنین، باتوجه به عدم‌تامین اعتبارات و بعضا فقدان عزم جدی از سوی برخی از شهرداری‌‌‌ها، فرآیند نوسازی و بازسازی اتوبوس‌‌‌ها کند پیش رفته و همین موضوع عاملی برای فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی در شهرها و کاهش کیفیت خدمات‌‌‌رسانی به شهروندان و در نتیجه افزایش جذابیت استفاده از خودروهای سواری و تاکسی‌‌‌های آنلاین در شهرها شده است.
بیشتر بخوانید:
- نرخ خرید بسته های طرح ترافیک در سال ۱۴۰۲
- پول‌های «طرح ترافیک» کجاست؟
- تغییر در محدوده طرح ترافیک تهران
- ساعت طرح ترافیک فعلا تغییری نمی کند
- بازگشت ترافیک به معابر پایتخت
