جمهوریت – مرضیه حاجی‌پور ساردویی دکترای مدیریت رسانه در روزنامه رسالت نوشت : اخلاق فی‌نفسه چیست؟ ارسطو پیشنهاد کرد که اخلاق مطالعه روابط انسانی در کامل‌ترین شکل آن است. او اخلاق را علم رفتار شایسته نامید و مدعی شد که اخلاق مبنای ایجاد مدلی بهینه از روابط انسانی عادلانه است. اخلاق در شالوده آگاهی اخلاقی یک جامعه نهفته است. اخلاق اصول مشترک لازم برای درک متقابل و روابط هماهنگ است.
اصول اخلاقی از زمان فیلسوفان یونان باستان بارها تکامل یافته و بارها مورد بازاندیشی قرار گرفته است. امروزه با وجودی که افراد در دنیای واقعی هنوز اخلاقیات را یاد نگرفته‌اند و برای دستیابی به جایگاهی کاذب و نامانا تمام اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذارند، بشر به زندگی در دنیای دیجیتال وارد می‌شود و بیشتر روابط خود را به صورت آنلاین به چت‌ها، پیام‌رسان‌ها، رسانه‌های اجتماعی و بسیاری دیگر از راه‌های ارتباط آنلاین منتقل می‌کند. در این دنیای دیجیتال، یکدیگر را نمی‌بینیم، اما داده‌های خود را به اشتراک می‌گذاریم. با یکدیگر صحبت نمی‌کنیم، اما نظرات خود را آزادانه بیان می‌کنیم. بنابراین، چگونه باید این اصول اخلاقی نهادینه نشده در دنیای واقعی برای چنین دنیای آنلاین و جهانی شده‌ای تکامل یابد؟
هرج و مرج دیجیتال بدون اخلاق
شیوع کروناویروس و شکل‌گیری قرنطینه‌ها به وضوح نشان داد که ما به طور غیرقابل بازگشتی به دنیای دیجیتال وارد شده‌ایم. همانطور که فن‌آوری‌های دیجیتال عمیق‌تر در زندگی ما گنجانده می‌شوند، نیاز به اخلاق جدید اشتراک‌گذاری ضروری‌تر می‌شود. بدون اصول مشترک، ما در معرض خطر تشدید سوگیری‌ها و تعصباتی هستیم که زندگی واقعی را بیش از پیش به مخاطره می‌اندازد.
اخلاق رسانه‌های دیجیتال به مشکلات اخلاقی متمایز، شیوه‌ها و هنجارهای رسانه‌های خبری دیجیتال می‌پردازد. رسانه‌های خبری دیجیتال شامل روزنامه‌نگاری آنلاین، وبلاگ‌نویسی، عکاسی خبری دیجیتال، روزنامه‌نگاری شهروندی و رسانه‌های اجتماعی است و شامل سؤالاتی در مورد چگونگی استفاده روزنامه‌نگاری حرفه‌ای از این «رسانه جدید» برای تحقیق و انتشار داستان‌ها و همچنین نحوه استفاده از متن یا تصاویر ارائه شده توسط شهروندان است.
انقلابی در اخلاق
یک انقلاب رسانه‌ای ماهیت روزنامه‌نگاری و اخلاق آن را به طور اساسی و غیرقابل بازگشت تغییر می‌دهد. ابزار انتشار اکنون در دست شهروندان است و اینترنت اشکال جدیدی از روزنامه‌نگاری را مطرح می‌کند که تعاملی و فوری هستند.
بوم‌شناسی رسانه‌ای ما منظره‌ای آشفته است که با سرعتی خشمگین در حال تکامل است. روزنامه‌نگاران حرفه‌ای حوزه روزنامه‌نگاری را با توئیترها، وبلاگ‌نویسان، شهروندان روزنامه‌نگار و کاربران رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند.
در میان هر انقلابی، در حالی که شیوه‌های قدیمی تهدید می‌شوند، امکانات جدیدی پدیدار می‌شوند. امروز نیز از این قاعده مستثنی نیست. با مهاجرت مخاطبان به فضای آنلاین، یک سؤال اصلی مطرح می‌شود که تا چه حد اخلاق رسانه‌ای موجود برای رسانه‌های خبری امروز و فردا که فوری، تعاملی و «همیشه فعال» هستند ـ اعم از روزنامه‌نگاری آماتورها و حرفه‌ای‌ها – مناسب است؟
ما به سمت یک رسانه خبری مختلط حرکت می‌کنیم ـ شهروند خبرنگاری و روزنامه‌نگاری حرفه‌ای. این رسانه‌های خبری مختلط جدید به اخلاق رسانه‌ای ترکیبی جدید نیاز دارند ـ دستورالعمل‌هایی که برای آماتورها و حرفه‌ای‌ها قابل اعمال و استفاده باشد؛ خواه آنها وبلاگ و توئیت، یا نوشتن برای روزنامه‌ها باشند. اخلاق رسانه‌ای نیاز به بازاندیشی و ابداع مجدد برای رسانه‌های امروزی دارد.
دنیای دیجیتال؛ بهبوددهنده یا نابودکننده ارزش‌ها؟
چه چیزی از رؤیاهای جامعه اشتراک‌گذاری شبکه‌ای که می‌خواست از طریق نوآوری جهان را به مکانی بهتر تبدیل کند، باقی مانده است؟ پس از دهه‌ها امید در فضای مجازی، ناامیدی درباره «وب» بر بحث‌های عمومی حاکم است. مکانیسم‌های حفاظتی در دنیای واقعی کار نمی‌کنند، جامعه در حال رادیکال شدن به اتاق‌های پژواک است و فن‌آوری از شکست اعتماد رنج می‌برد. پیامدهای منفی پلتفرم جهانی را نمی‌توان پنهان کرد. ترس‌ها و نگرانی‌ها درباره آینده‌ای فراانسانی در حال گسترش است که می‌خواهد به طور کلی انسان را مقهور خود ساخته، ما را به مرحله فئودالیسم ۲٫۰ فروکاهد.
تنش در دو سطح
تغییر، مبانی اخلاق رسانه‌ای را به چالش می‌کشد. این چالش عمیق‌تر از بحث در مورد یک یا چند اصل است. انقلاب رسانه‌ای ما را ملزم به تجدید نظر در مفروضات می‌کند. اخلاق برای حرفه‌ای که باید اخبار و تحلیل‌های فوری ارائه دهد در جایی که همه مودم دارند و ناشر هستند، چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
انقلاب رسانه‌ای در دو سطح تنش‌های اخلاقی ایجاد کرده است:
در سطح اول، تنش بین روزنامه‌نگاری سنتی و روزنامه‌نگاری آنلاین وجود دارد. فرهنگ روزنامه‌نگاری سنتی، با ارزش‌های دقت، تأیید قبل از انتشار، تعادل، بی‌طرفی و دروازه‌بانی، با فرهنگ روزنامه‌نگاری آنلاین که بر فوریت، شفافیت، جانبداری، روزنامه‌نگاری غیرحرفه‌ای و تصحیح پس از انتشار تأکید دارد، در تضاد است.
در سطح دوم، تنش بین روزنامه‌نگاری داخلی و جهانی وجود دارد. اگر روزنامه‌نگاری تأثیر جهانی دارد، وظایف جهانی آن چیست؟ آیا اخلاق رسانه‌ای باید اهداف و هنجارهای خود را به گونه‌ای تنظیم کند که روزنامه‌نگاری را که اکنون از دسترسی و تأثیر جهانی برخوردار است، هدایت کند؟
چالش اخلاق رسانه‌ای امروزی را می‌توان با این سؤال خلاصه کرد: اخلاق در دنیای روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای و جهانی چیست؟ اخلاق رسانه‌ای باید بیش از اشاره به این تنش‌ها باشد. از لحاظ نظری، باید تضادهای بین ارزش‌ها را باز کند. باید تصمیم بگیرد که کدام اصول حفظ یا ابداع شود. عملاً باید استانداردهای جدیدی برای هدایت روزنامه‌نگاری آنلاین یا آفلاین ارائه کند.
سرعت، شایعه و اصلاحات
گزارش‌ها و تصاویر با سرعت شگفت‌انگیزی از طریق توئیتر، یوتیوب، فیس‌بوک، وبلاگ‌ها، تلفن‌های همراه و ایمیل در سراسر جهان پخش می‌شوند. سرعت به اتاق‌های خبر فشار می‌آورد تا داستان‌ها را قبل از بررسی و تأیید کافی از نظر منبع داستان و قابلیت اطمینان حقایق ادعایی منتشر کنند. سازمان‌های خبری بزرگ اغلب شایعات را به صورت آنلاین دریافت می‌کنند. گاهی اوقات، تأثیر انتشار یک شایعه آنلاین دنیا را تکان نمی‌دهد؛ مانند یک گزارش نادرست از اخراج یک مربی ورزشی. اما رسانه‌ای که با سرعت و «اشتراک‌گذاری» رشد می‌کند، پتانسیل آسیب‌های بزرگی را نیز ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، سازمان‌های خبری ممکن است شایعه‌ای دروغ را در مورد کنترل متروی لندن بوسیله تروریست‌ها اشاعه دهند. این گزارش نادرست می‌تواند باعث ایجاد وحشت، تصادف یا حتی اقدام نظامی سریع شود. بنابراین، چالش اخلاقی بیان دستورالعمل‌هایی برای برخورد با شایعات و اصلاحات در دنیای آنلاین است که با اصول دقت، تأیید و شفافیت سازگار نیستند.
هدایت اخلاق داده‌ها
کشورها رویکردهای متفاوتی را برای پرداختن به اخلاقیات داده اتخاذ می‌کنند. حتی تعریف اخلاق داده‌ها نیز متفاوت است. به عنوان مثال، به سه کشور آلمان، کانادا و کره جنوبی با جغرافیا، تاریخ، ترتیبات نهادی و سیاسی و سنت‌ها و فرهنگ متفاوت نگاه کنید.
آلمان در سال ۲۰۱۸ یک کمیسیون اخلاق داده را برای ارائه توصیه‌هایی به منظور تدوین استراتژی دولت فدرال ایجاد کرد. این کمیسیون اعلام کرد که اصول عملیاتی آن بر اساس قانون اساسی، ارزش‌های اروپایی و «تاریخ فرهنگی و فکری» آن کشور است.
در کانادا، پیشرفت فن‌آوری‌های هوش مصنوعی و استفاده از آنها در خدمات عمومی بحثی را در مورد اخلاق داده‌ها مطرح کرد. توصیه‌های دولت کانادا بر مقامات و فرآیندهای خدمات عمومی متمرکز است. این سازمان، اصولی را برای اطمینان از استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی ارائه کرد و یک ابزار جامع ارزیابی تأثیر الگوریتمی آنلاین را برای کمک به مقامات دولتی برای کشف هوش مصنوعی به روشی که «با ارزش‌ها، اخلاقیات و قوانین روشن اداره می‌شود» ایجاد کرد.
وزارت علوم و فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات کره، با همکاری آژانس ملی جامعه اطلاعاتی، دستورالعمل‌های اخلاقی برای جامعه اطلاعاتی هوشمند در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد. این دستورالعمل‌ها بر اساس منشور اخلاقی روبات‌ها ساخته شده‌اند. این برنامه نیازمند توسعه هوش مصنوعی و روبات‌هایی است که ویژگی‌های «ضداجتماعی» ندارند. به طور کلی، سیاست‌های اخلاقی کره عمدتاً بر نیاز به ایجاد تعادل بین حفاظت از «کرامت انسانی» و «خیر عمومی» تأکید دارد.
آیا اخلاق داده‌ها به یک رویکرد مشترک نیاز دارد؟
به نظر می‌رسد که تفاوت‌های این ابتکارات به سنت‌ها، ترتیبات نهادی و بسیاری از عوامل فرهنگی و تاریخی دیگر مربوط می‌شود. آلمان بر توسعه خودران تأکید دارد و دیدگاه نسبتاً جامعی در مورد اخلاق ارائه می‌دهد. کانادا در هدایت مقامات دولتی سهیم است. کره به سؤالاتی از منشور اخلاقی کرامت انسانی و خیر عمومی تأکید می‌کند. با این حال، هیچ یک از آنها به وضوح تعریف نمی‌کنند که اخلاق داده چیست. هیچ یک از آنها اثر حقوقی ندارند، بلکه اصول جامعه اطلاعاتی را بیان می‌کنند.
بحث و مناظره در مورد اخلاقیات داده و فن‌آوری بدون شک برای سال‌های آینده ادامه خواهد داشت، زیرا فن‌آوری‌های دیجیتال همچنان در حال توسعه و نفوذ در تمام جنبه‌های زندگی بشر هستند. اما هر چه زودتر در مورد تعاریف، اصول و رویکردهای کلیدی به اجماع برسیم، بحث‌ها آسان‌تر می‌توانند به اقدامات واقعی تبدیل شوند. اخلاق داده‌ها برای دولت، مشاغل و افراد به همان اندازه مهم است و باید به طور آشکار مورد بحث قرار گیرد. فرآیند چنین بحثی خود به عنوان مکانیزم آگاهی و اشتراک دانش عمل خواهد کرد. بنابراین، این قانون طلایی اخلاق را همواره به یاد داشته باشید: در دنیای واقعی و مجازی با دیگران آنگونه رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود.
بیشتر بخوانید:
