جمهوریت : متخصصان غذا و دارو از فقر انواع ویتامین در میان ایرانیان به دلیل کاهش مصرف گوشت و لبنیات خبر می‌دهند.
«فروش مکمل‌های غذایی و ویتامین‌ها افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. شیوع کرونا منجر شد تا خیلی‌ها در کنار درمان، سراغ ویتامین‌ها و مکمل‌های افزایش‌دهنده سیستم ایمنی بدن بروند؛ آن هم در شرایطی که ابتلا به کرونا با عوارضی مانند ریزش مو و تضعیف بدن همراه است. آمارها حکایت از افزایش مصرف این مکمل‌ها و ویتامین‌ها دارد. با این که سازمان غذا و دارو تأکید می‌کند که آماری در این زمینه در اختیار ندارد اما نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران می‌گوید که فروش مکمل‌های غذایی در سال ۹۸، ۲.۴ میلیارد تومان بود و در سال ۹۹ به ۵.۷ میلیارد تومان رسید. در نیمه اول امسال هم فروش این مکمل‌ها و ویتامین‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل بالا رفته است. متخصصان غذا و دارو می‌گویند بیشترین ویتامین و مکملی که مصرف شده، ویتامین‌های دی، سی و زینک است. مکمل‌ها و ویتامین‌ها ارزان نیستند؛ قیمت آنها از ۷۰ هزار تومان شروع می‌شود و به یک میلیون تومان می‌رسد. با این که امیرحسین معینی زندی، عضو هیأت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی غذایی ایران می‌گوید که واردات این مکمل‌ها و ویتامین‌ها متوقف شده اما اغلب این ویتامین‌ها و مکمل‌ها خارجی هستند و به صورت قاچاق در فضای مجازی و از طریق فروشگاه‌های آنلاین فروخته می‌شوند؛ هر چند که بر اساس اعلام سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو، تبلیغ مکمل‌ها و ویتامین‌ها در فضای مجازی غیرقانونی است. میزان مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها بالا رفته و مسئولان هشدار می‌دهند مصرف بیش از اندازه و طولانی‌مدت برخی ویتامین‌ها می‌تواند به کلیه و کبد آسیب برساند.
افزایش قابل توجه فروش مکمل‌های غذایی
علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در توضیح بیشتر می‌گوید: «میزان مصرف مکمل‌های غذایی در دوران شیوع کرونا به شدت افزایش پیدا کرده است. اگر حدود ۳۰ درصد از این رشد را ناشی از افزایش قیمت این محصولات بدانیم، تولید عددی مکمل‌های تغذیه‌ای در ایران تقریبا دو برابر شده است.»
به گفته فاطمی آمار تولید شش ماه اول سال ۱۴۰۰ هم نسبت به سال قبل همین حدود رشد را نشان می‌دهد که یکی از دلایل آن (علاوه بر توقف واردات و رشد صادرات) نگرانی‌ای است که مردم نسبت به سلامتی خود با شیوع ویروس کرونا پیدا کرده‌اند.
بر اساس اعلام او آمار تولید مکمل‌هایی مثل ویتامین D که برای تقویت سیستم دفاعی بدن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، رشد چهار تا پنج برابری داشته است. مشابه همین وضعیت برای مکمل‌های حاوی ویتامین سی یا روی هم ایجاد شده است: «با این که تاکنون بارها از طرف مقامات بهداشتی گفته شده که هیچ مکمل تغذیه‌ای قادر به پیشگیری یا درمان بیماری کووید- ۱۹ نیست اما به دلیل سابقه‌ای که ویتامین‌های D و C و همچنین زینک در افزایش توانایی دفاع بدن در برابر بیماری‌ها دارند، مصرف مکمل‌های حاوی این مواد در بسیاری از کشورها از جمله ایران افزایش چشمگیری پیدا کرده است.»
فقر ویتامین با کاهش مصرف گوشت و لبنیات
محمود هادی‌پور، داروخانه‌دار و داروساز، می‌گوید که به طور کلی در کشور اغلب افراد با فقر ویتامین مواجهند و همین موضوع سبب شده تا نیاز به مصرف این ویتامین‌ها و مکمل‌ها بیشتر احساس شود: «آمارها نشان می‌دهد به دلیل مشکلات اقتصادی، سبد غذایی مردم ضعیف‌تر شده است و تمام این موارد لزوم استفاده از مکمل‌ها را بیشتر می‌کند. وقتی مردم کمتر می‌توانند از لبنیات، گوشت، ماهی، میوه و سبزیجات تازه استفاده کنند، معمولا دچار فقر ویتامین هم می‌شوند. این موضوع در سال‌های اخیر بیشتر دیده می‌شود.»
بر اساس اعلام او سرانه مصرف ویتامین‌ها در ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته پایین‌تر است. میزان مصرف گوشت بسیار پایین آمده و کیفیت مواد غذایی هم کاهش پیدا کرده است. به این ترتیب حتما مکمل‌ها باید در جای درست خود استفاده شوند.
مرکز آمار ایران در تیر ۱۴۰۰ گزارشی از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کشور منتشر کرد که نشان داد قیمت سبد خوراکی‌ها نسبت به سال پایه ۱۳۹۵ حدودا چهار برابر شده است. در این گزارش همچنین عنوان شد که قیمت نان و غلات سه برابر، قیمت گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آنها ۴.۴ برابر، قیمت ماهی‌ها و صدفداران ۴.۷ برابر و قیمت شیر، پنیر و تخم‌مرغ ۴.۱ برابر شده است. یازدهم دی هم مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت اعلام کرد که به دلیل افزایش قیمت منابع پروتئین حیوانی، دسترسی دهک‌های درآمدی پایین به این اقلام کاهش یافته و حتی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف مواد غذایی مانند شیر و گوشت در این افراد کم شده است. به گفته او، برخی اقلام غذایی به علت افزایش قیمت تا ۳۵ درصد کاهش مصرف یافته است. این اقلام شامل گوشت قرمز، گوشت مرغ، شیر، لبنیات و میوه است.
افزایش مصرف ویتامین سی، دی و زینک در دوران کرونا
با وجود کاهش مصرف بسیاری از مواد غذایی حالا مردم به استناد نتیجه آزمایش‌ها، احساس نیاز بیشتری به مصرف مکمل‌های غذایی و ویتامین‌ها پیدا کرده و در دوران کرونا، با ایجاد چالش تقویت سیستم ایمنی بدن، بسیاری از مردم مشتریان دائمی داروخانه‌ها برای تهیه انواع ویتامین‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی شده‌اند. هادی‌پور هم به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دوران کرونا مصرف ویتامین‌ها به‌ویژه مکمل‌هایی که باعث افزایش سیستم ایمنی بدن می‌شوند، مثل ویتامین سی، دی و زینک افزایش پیدا کرده است. البته سلنیوم و مکمل‌های دیگری هم که افراد اغلب آنها را به طور خاص برای افزایش سیستم ایمنی بدن تهیه می‌کنند، در این مدت مصرف بیشتری داشته است.»
به گفته هادی‌پور در این مدت در فضای مجازی هم تبلیغات زیادی برای استفاده از بعضی ویتامین‌ها و مکمل‌ها از جمله شربت ایمیونیس شد که این موضوع میزان مصرف این شربت را بسیار افزایش داد: «مصرف بیش از اندازه تمام ویتامین‌ها می‌تواند مشکلاتی برای افراد به وجود بیاورد؛ چرا که مصرف بیش از اندازه ویتامینی مثل سی می‌تواند عوارض کلیوی به دنبال داشته باشد.»
او به عوارض مصرف این ویتامین‌ها و مکمل‌ها بدون تجویز پزشک و نیاز جدی بدن اشاره می‌کند و می‌گوید: «عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین‌ها کم نیست. مثلا ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین آ، دی، ای و کا در بدن جمع می‌شوند. بنابراین مصرف بیش از اندازه آنها باعث می‌شود تا مشکلاتی در کبد مصرف‌کننده ایجاد شود. از سوی دیگر ویتامین‌های محلول در آب می‌توانند عوارض گوارشی و کلیوی داشته باشند. مثل ویتامین C و B.»
به گفته او استفاده نامناسب از هر چیزی حتی آب آشامیدنی هم می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد. بنابراین هنگام استفاده از ویتامین‌ها هم باید مراقب بود. قرار است با مصرف این مواد، سلامتی افراد بیشتر تامین شود؛ نه این که آسیب و ضرر بیشتری به آنها وارد شود.
افزایش قیمت به دلیل مشکلات ارزی
نکته اما افزایش قیمت این مکمل‌ها و ویتامین‌هاست؛ هر چند که به گفته هادی‌پور افزایش قیمت به دلیل بالارفتن مصرف نبوده بلکه به دلیل مشکلات ارزی است: «اغلب مراجعه‌کننده‌ها تمایل به مصرف نوع خارجی ویتامین‌ها دارند؛ چرا که کیفیت بهتری نسبت به نوع داخلی دارد. قیمت ویتامین سی تولید داخل ۴۱ هزار و نوع خارجی آن ۵۱ هزار تومان است.»
بر اساس اعلام این داروساز، هر ویتامین و مکملی سقف مجاز مصرف روزانه دارد. اگر جنبه درمانی داشته باشد، میزان مصرف آن فرق می‌کند: «شخصی که زود سرما می‌خورد یا با آزمایش ویتامین دی یا کلسیم متوجه فقدان این مواد معدنی یا ویتامین‌ها در بدنش می‌شود، حتما باید با توجه به مشکلات منحصربه‌فرد خود برای درمان بیماری، مطابق نظر پزشک آن را مصرف کند. به طور کلی اگر پزشک ویتامین یا مکملی را برای افراد تجویز نکند، آنها هنگام تهیه هر ویتامینی حتما باید نظر داروساز را هم جویا شوند.»
این داروساز تأکید می‌کند که مردم باید آگاهی کامل از نیازشان به مکمل‌ها داشته باشند و صرفا به دلیل قرارگرفتن در دوران شیوع کرونا نباید از هر ویتامین و مکملی استفاده کرد: «هنگام مصرف هر ویتامینی حتما باید شرایط جسمی فرد بررسی شود و آزمایش‌ها نشان دهد که هر فرد چه میزان کمبود ویتامینی دارد. اساس نیاز به ویتامین‌ها و مواد معدنی برای افرادی است که نمی‌توانند این مواد را از طریق تغذیه تامین کنند. مثلا کسی که به اندازه کافی لبنیات، میوه و سبزیجات استفاده می‌کند، نیازی به مصرف مکمل‌ها ندارد. البته در ایران اغلب با توجه به مشکلات موجود افراد نمی‌توانند چنین نیازی را تامین کنند.»
تبلیغ مکمل‌ها و ویتامین‌ها در فضای مجازی غیرقانونی است
مهشید حائری‌زاده، سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و داروست و درباره تغییر الگوی مصرف مکمل‌ها در میان مردم به‌ویژه در پاندمی کرونا می‌گوید: «تاکنون مطالعه مستندی در کل دنیا از اثرگذاری متقن مکمل‌ها برای درمان یا بهبود ابتلا در کووید-۱۹ منتشر نشده، اما پزشکان بر اساس تجربیات یا گایدلاین‌ها برخی مکمل‌ها را به عنوان درمان کمکی تجویز می‌کنند. با این همه نمی‌توان گفت چه مکملی افزایش مصرف داشته؛ چرا که هیچ پزشکی نوع خاصی از مکمل‌ها را به صورت اختصاصی برای درمان کمکی کرونا تجویز نمی‌کند و آمار مستندی در این باره نداریم.»
او می‌گوید: «مسئله مهم این است که اگر بدن افراد از نظر تغذیه و برخورداری از ویتامین‌ها و مواد مغذی در شرایط خوبی قرار داشته باشد و دچار ضعف سیستم ایمنی نباشد؛ نه تنها درباره کرونا که درباره دیگر ویروس‌ها هم می‌تواند مقاومت بهتری داشته باشد.»
این مسئول در سازمان غذا و دارو در پاسخ به این سؤال که آیا پیگیری افزایش خرید برخی مکمل‌های خاص در ماه‌های شیوع کرونا نمی‌تواند منجر به ارائه مستندات در این باره شود، توضیح می‌دهد: «این که بر اساس افزایش میزان خرید چنین آماری ارائه شود، پشتوانه علمی ندارد و در این باره نیازمند مطالعات علمی هستیم. هم‌اکنون تحقیقاتی در دنیا و حتی کشور در حال انجام است و پس از انتشار مقالات آنها می‌توان به‌صورت علمی افزایش مصرف انواع مکمل مصرف‌شده در مؤثربودن در کمک به درمان کرونا یا حتی پیشگیری از آن را مد نظر قرار داد.»
به گفته حائری‌زاده یکی از عوامل مؤثر در نبود آمار جامع و دقیق از میزان مصرف مکمل‌ها در کشور این است که درباره میزان خرید و مصرف از سوی مردم اطلاع جامعی وجود ندارد: «ثبت آمارهای مستند در این باره نیازمند همکاری مردم است؛ چرا که تمامی فرآورده‌های دارویی برچسب اصالت و کد ۱۶رقمی دارند و مردم می‌توانند این اطلاعات را پس از خرید در سامانه تی‌تک (www.ttac.ir) ثبت کنند یا از نرم‌افزار تلفن همراه (موجود در سامانه تی‌تک) استعلام بگیرند. آنها همچنین می‌توانند کد ۱۶رقمی را به شماره ۲۰۰۰۸۸۲۲ پیامک کنند.»
این مسئول در سازمان غذا و دارو درباره توصیه به مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها در فضای مجازی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «درباره تمام افراد، مصرف مکمل‌ها و قرص‌های ویتامین ضرورت ندارد، ممکن است فرد دارای بیماری زمینه‌ای باشد و دچار تداخل در مصرف داروها شود. مصرف بیش از اندازه و طولانی‌مدت برخی ویتامین‌ها می‌تواند به کلیه و کبد آسیب برساند. برای مکمل‌ها نمی‌توان یک نسخه جامع تجویز کرد و نیاز است که هر فرد با مشاوره پزشک یا داروساز این مکمل‌ها را مصرف کند. البته فروش مکمل‌ها ممنوعیتی ندارد و در تمامی داروخانه‌ها با نظر پزشک داروساز عرضه می‌شود اما توصیه جدی این است که مصرف این فرآورده‌ها خودسرانه نباشد. یکی از خلأهای موجود در این حوزه، نبود پزشک خانواده است که نسبت به سابقه بیماری‌ها و داروهای مصرفی بیمار اطلاعات کامل دارد و می‌تواند توصیه بهتری درباره مصرف مکمل‌ها هم داشته باشد. به همین دلیل پزشکان داروساز در داروخانه‌ها اطلاعات کامل را در این باره در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.»
به گفته این مسئول، نقصان موجود با سیستم نسخه الکترونیکی قابل حل خواهد بود؛ چرا که تمامی اطلاعات بیماران در سیستم ثبت می‌شود و هنگام خرید می‌تواند در فروش مناسب فرآورده دارویی مؤثر باشد.
به گفته این مسئول تنها مکمل‌های ایرانی در داروخانه‌ها موجود هستند اما برخی توصیه‌ها استفاده از نوع خارجی است که تنها در بازار آزاد و فروشگاه‌های آنلاین فضای مجازی عرضه می‌شود. وی در پاسخ به این سوال که خرید این مکمل‌ها چه خطراتی برای مصرف‌کنندگان دارد، توضیح می‌دهد: «طبق قانون، تبلیغ فرآورده‌های مکمل برای عموم ممنوع است (اطلاع‌رسانی علمی صرفا برای جامعه پزشکی مجاز می‌باشد) و هر تبلیغی درباره آنها در فضای مجازی غیرقانونی است. البته نه‌تنها درباره مکمل‌ها که درباره تمامی فرآورده‌های سلامت هیچ‌کسی نباید ریسک خرید این محصولات از بازار قاچاق و غیررسمی را به جان بخرد؛ چرا که شرایط نگهداری این محصولات با توجه به ورود قاچاق آنها به هیچ عنوان مشخص نیست. دمای نامناسب و رطوبت می‌تواند منجر به آسیب فرآورده‌های سلامت‌محور شود و احتمال تخریب و ایجاد مواد مضر برای انسان در این محصولات وجود دارد. از سوی دیگر تقریبا تمام مکمل‌ها در کشور تولید می‌شوند و کیفیت آنها هم مورد تأیید سازمان غذا و داروست.»
سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو درباره این که با وجود نبود آمار، اما اطلاعات موجود در داروخانه‌ها حاکی از تمایل بیشتر مردم به مصرف مکمل‌هاست و آیا حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌تواند منجر به گرانی این فرآورده‌ها و کمبود دسترسی مردم به این محصولات شود، پاسخ می‌دهد: «مکمل‌ها تنها زمانی که ارز تک‌نرخی داشتیم مشمول این شرایط بودند اما پس از تقسیم‌بندی ارز هیچ وقت ارز دولتی نداشتند. البته گرانی مکمل‌ها با توجه به بازه زمانی کوتاه‌مدتی که مصرف می‌شوند، نمی‌تواند تأثیر خاصی داشته باشد.»
