داستان تولد بلندترین خیابان ایران / وقتی ولی‌عصر قصه می‌گوید

قصه‌های ولی‌عصر روی نقشه تهران
میانه‌های این هفته وقتی سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران اعلام کرد قصه‌های خیابان ولی‌عصر روی نقشه تهران جانمایی شده و از این پس شهروندان می‌توانند اماکن مهم، تاریخی و خاطره انگیز طویل ترین خیابان پایتخت را در این نقشه جست‌وجو  کنند، کمتر کسی فکر می‌کرد این کار، خیابان ولی‌عصر را یک قدم به ثتبیت نامش در فهرست میراث جهانی نزدیک‌تر کند. اما این اتفاق افتاد و یکی از پیش شرط‌های لازم برای ثبت جهانی شدن این خیابان تاریخی به مرحله اجرا  رسید. به این ترتیب، لایه اطلاعاتی دیگری با نام قصه‌های خیابان ولی‌عصر روی نقشه تهران به نشانیwww://map.tehran.ir اضافه شد تا راوی داستان‌های خاطره انگیز و تاریخی نقاط با اهمیت خیابان ولی‌عصر باشد. این اما همه ماجرا نیست و خیابان ولی‌عصر برای جهانی شدنش به یک مدیریت یکپارچه و واحد نیاز دارد؛ اتفاقی که باعث می‌شود این سرمایه بر اثر زیست شهری به ارزش افزوده شهری تبدیل شده و در نهایت پرونده اش با دستی پر به یونسکو ارسال شود.

برای مرور سابقه این خیابان قدیمی باید صفحات غبارگرفته کتاب تاریخ را ورق زنیم و برگردیم به دوران صفویه؛ به روزهایی که تهران به خاطر پراکندگی چنارهایش در گوشه و کنار شهر، هنوز چنارستان بود تا جایی که وقتی پیترو دلاواله، جهانگرد معروف ایتالیایی در فاصله سال‌های ۹۹۵ تا ۱۰۰۱ هجری شمسی به ایران سفر کرد و گذرش به تهران افتاد، تهران را شهری بزرگ، پهناورتر از قزوین با باغ‌های بسیار بزرگ میوه و نهرهای پهن و باریک برای آبیاری باغات و خیابان‌هایی پر از درختان چنار پربرگ و تنومند و زیبا دید و در سفرنامه‌اش نوشت: «من باید واقعا تهران را شهر چنار بنامم.»
طبق همین اسناد تاریخی، سردار سپه در دوران ریاستش بر مسند وزارت جنگ یعنی سال‌های ۱۳۰۲  –  ۱۳۰۰ دستور ساخت این خیابان را داد و گفت در دوطرف خیابان چنار بکارند. داستان تولد بلندترین خیابان ایران از همین جا شروع شد. همزمان با کاشت درخت‌ها، حفر نهر برای آبیاری آنها هم آغاز شد. هفت سال بعد قسمت شمالی خیابان ولی‌عصر توسط بلدیه آن روزهای تهران سنگفرش شد و بعد با راهیابی آسفالت به پهنه خیابان‌سازی شهرها، در سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی، قانونی را برای ساخت و گسترش خیابان‌های تهران تصویب کرد و پس از آن گام‌های ساخت این خیابان طویل آغاز و برای نخستین بار این خیابان قیرریزی و در نهایت تا سال ۱۳۱۱ آسفالت شد.
خیابان ولی‌عصر اما نه فقط به خاطر قدمت و سابقه اش که به خاطر چنارهای بلندی که در دو طرفش کاشته شده اند هم همیشه مد نظر بوده؛ چنارهایی که می‌گویند آمارشان ۱۸ هزار تا بوده و در سال‌های ابتدایی به فاصله هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ هم در حاشیه این خیابان  وجود داشته.
قصه این خیابان و چنارهایش اما هر سال که به عمر خیابان اضافه شد، تلخ تر شد آن‌قدر که تا همین چندسال پیش از آن همه چنار فقط ۶۰۰۰ تا مانده و به نگرانی بزرگ میراث دوستان و فعالان محیط زیست تبدیل شده بود. تا این‌که با کاشت ۳۳۰۰ درخت چنار با سن ۱۰ تا ۱۵ سال در دو سال اخیر، وضعیت این چنارها تا اندازه‌ای تغییر یافت و امیدها برای دوام‌شان بیشتر شد.

ولی‌عصر؛ یک خیابان کامل
احیای مجدد چنارها اما فقط یکی از فعالیت‌هایی بود که برای آماده سازی پرونده ثبت جهانی این خیابان انجام شده و ولی‌عصر هنوز برای ثبت جهانی شدن کار زیاد دارد.
عبدالرضا گلپایگانی، معاون شهرسازی شهرداری تهران در همین رابطه می‌گوید که برای رسیدن به این هدف خیابان ولی‌عصر باید به یک خیابان کامل تبدیل شود و این یعنی تبدیل شدن ولی‌عصر به خیابانی که برای همه اقشار جامعه از پیاده گرفته تا سواره و استفاده‌کنندگان حمل‌و‌نقل عمومی، بهسازی شده باشد و عموم مردم بتوانند علاوه‌بر گذراندن اوقات‌فراغت به فضاهای کار و تجاری هم دسترسی داشته باشند.
شاید به همین دلیل است که او تاکید می‌کند، خیابان ولی‌عصر با طول ۹/۱۷ کیلومتری و اختلاف ارتفاع ۵۰۰ متری از میدان راه آهن تا تجریش، ویژگی‌های لازم برای تبدیل شدن به خیابان کامل را دارد و بر همین اساس شهرداری به دنبال انطباق چارچوب‌های خیابان کامل در محور ولی‌عصر است.
راه‌اندازی خانه مینایی به عنوان موزه و پایگاه خیابان در مهرماه سال گذشته، یکی از این قدم‌ها در مسیر تحقق این هدف بود ؛ قدم‌هایی که در مراحل بعدی به خواناسازی مکان رویدادهای مهم و تهیه نقشه فرهنگی این خیابان هم رسیده است و معاون شهردار تهران درباره‌اش توضیح می‌دهد: پایه‌هایی در مکان‌هایی که در آنجا رویدادی در خیابان ولی‌عصر رخ داده نصب شده و شهروندان می‌توانند با استفاده از QRC در مورد اتفاقات رخ داده در آن محل و شناخت نقاط و ساختمان‌های شاخص خیابان ولی‌عصر اطلاعات کسب کنند.

جهانی شدن ؛ ضامن بقاست
ثبت خیابان ولی‌عصر تهران تنها محدود به ثبت آسفالت و پوسته خیابان نیست بلکه این محور تاریخی، فرهنگی و معنوی با تمام اجزای آن به ثبت‌ملی رسیده؛ مواردی که نشان از اهمیت این خیابان در تاریخ یک شهر و یک کشور دارد. از ۱۲۰ بنای تاریخی حاشیه این خیابان گرفته تا وجود چنارها و اماکن دیدنی و مهمی مثل تئاتر شهر، اولین مرکز درمانی و اولین مرکز نمایشی در این خیابان و…. با این حال حمید قاسمی، مدیر پروژه ساماندهی خیابان ولی‌عصر معتقد است اگر مدیریت شهری و شورای شهر تهران تلاش کنند، پرونده ثبت خیابان ولی‌عصر سال‌۲۰۲۱ جهانی می‌شود.
قاسمی در توضیح بیشتر به ما می‌گوید: بررسی پرونده ثبت جهانی ولی‌عصر به سال‌۲۰۲۰ نمی‌رسد ولی اگر مدیریت شهری و شورای شهر تلاش کنند، ممکن است این پرونده سال ۲۰۲۱ ثبت شود.
او با این حال تاکید می‌کند که پروژه جهانی شدن ولی‌عصر کار ساده‌ای نیست. اما اگر جهانی شدن به بقای عمر این خیابان کمک می‌کند: درست است که خیلی چیزها در خیابان ولی‌عصر از بین رفته، اما سازمان یونسکو برنامه مدیریت شهری می‌خواهد و با همین هدف ما به برخی از نکاتی که مدنظر یونسکوست، وارد شده‌ایم.
پروژه خواناسازی خیابان ولی‌عصر یکی از برنامه‌های انجام شده در همین راستاست و به گفته مدیر پروژه ساماندهی خیابان ولی‌عصر، فعلا در ۴۰‌نقطه از خیابان ولی‌عصر با استفاده از QRC قصه‌های مرتبط با این خیابان شرح داده می‌شود:« این خیابان چهار دوره تاریخی را پشت سر گذاشته، مجموعه‌ای از روایت‌ها و تجربه‌های زیسته یک شهر را در خود جا داده و با داستان‌های خود بخشی از خاطرات جمعی مردم این شهر است؛ بنابراین آن را باید پدیده‌ای به شمار آورد که باید قصه‌هایش شنیده شود تا از این طریق میان شهر و شهروندان ارتباط مناسب برقرار شود.»
قاسمی در توضیح بیشتر می‌گوید: درحال حاضر ۱۱ مدرسه تاریخی، ۱۸ قنادی و ۱۹ خیاطی در خیابان ولی‌عصر داریم که بیش از ۳۰ سال از فعالیت‌شان می‌گذرد. ۱۷ محله هم در خیابان ولی‌عصر وجود دارد که مردم آنها مستقیما با خیابان ولی‌عصر سروکار دارند مثلا خریدشان یا روزمرگی‌شان در خیابان ولی‌عصر سپری می‌شود. ما نگاه‌مان در حوزه میراث فرهنگی این است که خانه‌هایی مانند خانه مینایی را میراثی می‌بینیم درحالی که میراث ناملموس زیادی در خیابان ولی‌عصر وجود دارد و حتی یک مغازه یا یک شیرینی‌فروشی نیز می‌تواند جزو میراث ما باشد.
او البته بر توانمندی این پایگاه برای جلوگیری از هر نوع تخریب، آسیب و حتی صدور احکام خروج از ثبت آثار تاریخی قرار گرفته در محدوده این خیابان تاریخی و واجد ارزش به عنوان یک میراث شهری، هم تاکید می‌کند و می‌گوید: این نوع از اقدامات یکی از اصلی‌ترین کارهایی است که در دستور کار شورای راهبردی پایگاه میراث شهری خیابان ولی‌عصر تعریف شده است.