چرا زندگی دنیا را با غم گره زده است؟

قبل از پرداختن به اصل پاسخ تذکراین نکته لازم است که:

خدای مهربان همه بندگان خویش را دوست دارد. اگرچه مؤمنان را بیش تر دوست دارد. بنده ای هر چه ایمان و معرفت و درجه یقین و اعتمادش به خدا بیش تر باشد، او را بیش تر دوست دارد، لیکن او همه بندگانش را دوست دارد: «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِیم» (۱) نفرمود فقط مؤمنان را دوست دارد، بلکه فرمود: خداوند نسبت به همه مردمان (الناس) مهربان و بخشاینده است.

حقیقت روشن و بدیهی این است که ما خدای مهربان را نشناخته ایم. طرح سوالاتی مثل “این همه غم دنیا برای یک جسم خاکی چرا؟چرا زندگی دنیا را با غم گره زده است؟” ناشی از نداشتن حسن ظن به خدا به خاطر عدم شناخت است. برای همین است وقتی دچار مشکل و سردرگمی در زندگی می شویم، به جای این که بیندیشیم و ضعف ها و عیب های کار خودمان را پیدا کنیم و سر نخ اصلی کار را بیابیم، آن را به مهربان ترین مهربانان نسبت می دهیم. ای کاش می دانستیم در بسیاری از موارد، هر مشکلی که در زندگی ما پیش می آید، نتیجه کار کرد های خودمان است. نتیجه به کار نگرفتن عقل و اندیشه فردی و شورایی و تخصصی و بی توجهی به راهنمایی های خدای مهربان است که به صورت واجب و حرام یا مستحب و مکروه به عنوان دین به بندگانش ارائه داده است.

عالمی که ما در آن زندگی می کنیم، عالم مادی است که ساختار آن بر اساس نظام علیت و معلولیت است، یعنی هر چیز بر اساس علت‌های شناخته شده یا ناشناخته‌تحقق می یابد. محال است معلولی بدون علت پدید آید؛ آتش می‌سوزاند، آب سرد می کند، ابر به بارش در می‌آید، ویروس بیماری می‌آفریند و دارو درمان می‌کند؛ همه این حوادث بر اساس ضابطه معینی نظام عالم را تشکیل می‌دهند. بنابراین معلولات عالم بر اساس نظام علت و معلول است که بر تمام عالم هستی و از جمله زندگی انسان ها حکمفرما است.

توضیح مطلب این که:

به طور کلی در مورد فلسفه مشکلات و سختی های دنیا باید به این نکته اساسی توجه داشته باشیم که: بلاها و گرفتاری‌ها، و سختی ‌هایی که در زندگی بر انسان وارد می شود، می تواند مولود عوامل گوناگونی باشد. در ذیل به برخی از آن اشاره می شود:

الف‌) مصایب خود ساخته‌:

برخی بلاها به دست خود انسان ساخته می‌شود. این حوادث‌ِ دردناک از نوع طبیعی است که پرورده دست انسان‌هاست‌. اگر در شهری زلزله می‌آید و از بخش‌های مستضعف‌نشین‌، هزاران قربانی می‌گیرد. اگر بیماری فراگیر یا قحط سالی همه گیر، تنها از افراد بینوا و از پا افتاده قربانی می‌گیرد، بر اثر عملکرد انسان‌، تحث تأثیر عوامل اجتماعی از جمله زورگویی ستمگران یا عمل نکردن به دستورهای دینی مبنی بر بهره‌گیری صحیح از طبیعت‌، نظم‌، تعهد و. . . است‌.

اگر افراد محروم همچون ثروتمندان از خانه‌های مقاوم در برابر حوادث برخوردار بودند و خانه‌ها را طوری نمی‌ساختند که با مختصر حرکتی در هم فرو ریزد، چنین نمی‌شد. در این‌گونه بلایا کافر و مؤمن یکسان تلقی می‌شود; بنابراین‌، طبق نظام علت و معلول که بر عالم حاکم است‌، هر کس زمینه‌های لازم برای رویارویی با حوادث طبیعی (مثلاً زلزله برای کسانی که روی خط زلزله زندگی می‌کنند) را فراهم نکند، آسیب‌پذیر خواهد بود. ب‌) عاملی برای بازگشت‌:

گاهی حوادث ناخوشایند و ناگوار در زندگی انسان‌ها رخ می‌دهد تا عاملی برای بازگشت و سازنده روح آنان باشد. غرور و غفلت و خواب‌زدگی‌، مسلماً از موانع تکامل معنوی و سعادت انسان است. برای دگرگون ساختن وضع‌ِ نابسامان و جایگزین کردن یاد خدا به جای فراموشی‌ها، وجود حوادث غیرمترقبه که با فراز و نشیب خویش‌، زندگی آرام را از انسان سلب می‌کند، بسیار راهگشاست‌.

قرآن کریم می‌فرماید:

“فَأَخَذْنَـَهُم بِالْبَأْسَآءِ وَالضَّرَّآءِ لَعَلَّهُم‌ْ یَتَضَرَّعُون؛‌َ (۳) آن‌ها را به حوادث غم‌انگیز و رنج‌ها گرفتار ساختیم‌، شاید به درگاه خدا روی آورند. “

ج‌) کفاره گناهان‌:

گاهی خدا برای از بین بردن آثار گناهان‌، برخی بلاها و مصیبت‌ها را متوجه انسان‌ها می‌کند تا به لطف و کرمش بخشی از گناهان برخی گنه‌کاران را در دنیا بشوید تا پس از مرگ‌، گرفتار عذاب‌های دردناک نشوند.

د) امتحان‌:

برخی بلاها برای آزمایش کردن مردم رخ می‌دهد. چرا که یکی از سنت‌های الهی است و به هیچ وجه تعطیل بردار نیست‌. در قرآن آمده است‌:

“وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَی‌ْءٍ مِّن‌َ الْخَوْف‌ِ وَ الْجُوع‌ِ وَ نَقْص‌ٍ مِّن‌َ الاْمْوَ َل‌ِ وَ الاْنفُس‌ِ وَ الثَّمَرَ َت‌ِ وَبَشِّرِ الصَّـَبِرِین؛‌َ (۴) قطعاً شما را به چیزی از قبیل‌ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم و مژده باد شکیبایان را”.

 ن) برخی بلاها بر اثر گناه و خلافکاری پیش می‌آید و آثار وضعی عمل انسان است‌. این نوع بلاها نیز زاییده اندیشه و عمل خود انسان است‌.

قرآن کریم می‌فرماید:

“وَلَوْ أَن‌َّ أَهْل‌َ الْقُرَی‌ََّ ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَـَت‌ٍ مِّن‌َ السَّمَآءِ وَالأَْ رْض‌ِ وَلَـَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَـَهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُون‌َ؛ (۵)

 اگر مردمی که در شهرها و آبادی‌ها زندگی می‌کنند، ایمان آورند و تقوا پیشه کنند، درهای برکات آسمان و زمین را به روی آن‌ها می‌گشاییم، ولی آن‌ها آیات ما را تکذیب کردند. ما هم آن‌ها را به مجازات اعمال شان گرفتیم‌. “

 به حوادثی از قبیل سیل از زاویه‌های گوناگونی می‌توان نگریست‌; ممکن است زاییده عملکرد انسان باشد (مثلاً به خاطر بهره‌مندی نادرست از طبیعت‌) امکان دارد برای امتحان یا کیفر و یا عاملی برای توجه به خدای جهان‌آفرین یا. . . باشد.

 بعد از بیان این که آنچه در عالم مادی اتفاق می افتد، بر اساس نظام علیت و معلولیت است، روشن می شود این گونه نیست که تمام حوادث مثل‌: زلزله‌، سیل و. . . که در جهان طبیعت روی می‌دهد، در اثر اعمال انسان باشد، بلکه می تواند علل دیگری نیز داشته باشد، همان گونه که قرآن کریم صراحت دارد بر اینکه حوادث می تواند جهت امتحان بندگان باشد. بهترین دلایل بر رابطه زندگی انسان و حوادث طبیعی از دلایل عقلی، قانون علیت و از دلایل نقلی، آیات قرآنی است که در پاسخ به بعضی اشاره شد.

احتمال دارد مراد از آنچه در سوال بیان کرده اید، اشاره به موارد ( ب، ج، د ) باشد. امیدواریم به سوال تان پاسخ داده باشیم. اگر با بیان این کلیات پاسخ خود را دریافت نکردید. پرسش خود را روشن تر و جزئی تر بیان کنید تا پاسخ دهیم.

پی نوشت ها:

۱٫ علامه المجلسی، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، سنه النشر/۱۴۰۴ ه. ق، ج ۸۱، ص ۱۹۸٫

۳٫ انعام‌(۶) آیه۴۲٫

۴٫ بقره‌(۲) آیه ۱۵۵٫

۵٫ اعراف‌(۷) آیه ۹۶٫