چرا پمپئو به خاورمیانه سفر کرد

به گزارش جمهوریت ؛ معصومه فردی ؛ دانشجوی دوره دکتری رشته مدیریت در یادداشتی با عنوان “سفر وزیر خارجه ی آمریکا به منطقه” نوشت:

اهداف و پیامدها

مایک پمپئو، وزیر خارجه ی ایالات متحده ی آمریکا هفته ی گذشته به خاورمیانه آمد و با سران هشت کشور عربی منطقه یعنی اردن، مصر، بحرین،امارات، قطر، عمان، عربستان سعودی و کویت دیدار و گفتگو کرد. اهداف گوناگونی را می توان برای این سفر برشمرد و آن را از زاویه های مختلف مورد بررسی قرار داد.

در یک نمای کلی و با توجه به رخدادها و تحولات چند ماه اخیر منطقه مانند خروج آمریکا از برجام، ماجرای قتل جمال خاشقچی و بحران دامنه دار پس از آن برای سران سعودی، تصمیم ایالات متحده برای خروج کامل نیروهایش از سوریه و موضوع کمی قدیمی تر اما همچنان مهم و سرنوشت ساز اختلاف میان قطر و عربستان سعودی، این سفر را باید تلاش واشنگتن برای سروسامان دادن به سیاست خارجی از هم گسیخته ی خود درباره ی خاورمیانه و قوت قلب دادن به هم پیمانان نگران اش دانست.

با توجه به مسائلی که در بالا بدان ها اشاره شد و همچنین نکاتی که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت می توان اهداف کلی این سفر را این گونه بیان کرد: احیای شورای همکاری خلیج فارس و مدیریت بحران سعودی-قطر، شفاف سازی سیاست های خاورمیانه ای آمریکا به ویژه خروج این کشور از سوریه، تضمین امنیت رژیم صهیونیستی در صورت تخلیه ی نیروهای آمریکایی از سوریه و در نهایت دمیدن بر طبل کهنه و رنگ باخته ی ایران هراسی و ایجاد یک جبهه ی یکپارچه ی عربی-عبری در برابر جمهوری اسلامی ایران.

در ادامه ی مقاله تلاش می کنیم ابعاد گوناگون اهداف یاد شده را بیشتر بررسی و واکاوی کنیم.

احیای شورای همکاری خلیج فارس و مدیریت بحران سعودی-قطر

در ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ برابر با خردادماه سال ۱۳۹۶ بود که قطع روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی مصر، بحرین، امارات متحده ی عربی و عربستان سعودی با قطر، بحران روابط سیاسی این کشورها با قطر را کلید زد و برخی گمانه زنی ها در آن زمان از عزم سعودی ها برای حمله ی نظامی به قطر نیز حکایت داشت.

اولین پیامد این بحران که با ادعای سعودی ها مبنی بر حمایت قطر از گروه های تروریستی و روابط دوستانه با ایران و پاره ای موارد دیگر به وقوع پیوست ایجاد یک صف بندی نوین در شورای همکاری خلیج فارس بود که اتحاد نیم بند و صوری این نهاد را به شدت تحت تاثیر قرار داد.

شورای همکاری خلیج فارس که در آغاز دهه ی ۸۰ میلادی و با هدف اصلی مقابله با ایران و با تشویق و حمایت آمریکا شکل گرفت در طول سال های فعالیت خود دستکم در ظاهر بیان کننده ی همبستگی کشورهای عضو و پیگیری اهداف مشترک آنان به شمار می رفت اما وقوع بحران قطر همین اتحاد شکننده را هم دستخوش دگرگونی کرد و به دودستگی میان کشورهای عضو انجامید و تا به امروز نیز تغییر محسوسی در جهت بهبود روابط میان اعضا حاصل نشده است.

در شرایط کنونی منطقه و با پیروزی های دامنه دار و گسترده ی ایران و هم پیمانانش به ویژه در عراق و سوریه و دست بالای جمهوری اسلامی ایران در تحولات منطقه ای و شکست بخش بزرگی از طرح ها و نقشه های آمریکایی ها، کاخ سفید به روشنی دریافته که اختلاف و دشمنی میان اعضای شورای همکاری خطری جدی برای منافع ایالات متحده محسوب می شود.

با گرفتاری چند ساله ی سعودی ها در باتلاق جنگ یمن و رسوایی بزرگ قتل خاشقچی، روزنامه نگار سرشناس منتقد عربستانی، شرایط مهم ترین متحد عرب آمریکا رو به وخامت گذاشته و گرفتاری های درون خاندانی آل سعود هم اوضاع را بدتر کرده است.

با این توصیفات، ایالات متحده تلاش می کند تا با سرپوش گذاشتن بر ماجرای خاشقچی، ادامه ی آتش بس در یمن و خروج آبرومندانه ی سعودی از این کشور و ترمیم روابط اعضای شورای همکاری با یکدیگر و در راس آنان عربستان و قطر، شرایط متحدان خود را در خلیج فارس سروسامان داده و آنان را برای پیگیری اهداف ضدایرانی واشنگتن یکپارچه کند.

شفاف سازی سیاست های خاورمیانه ای آمریکا و خروج از سوریه

از آغاز بحران و جنگ داخلی در سوریه آمریکا هیچ گاه سیاست منسجم و شفافی در قبال تحولات این کشور نداشت و تنها گاه و بیگاه و به بهانه های گوناگون مانند ادعای به کارگیری جنگ افزارهای شیمیایی از سوی دولت سوریه علیه مخالفان مسلح حمله ی محدود موشکی انجام داده و در کنار آن دست مخالفان منطقه ای نظام سوریه را برای ارسال هزاران تروریست به این کشور و تجهیز آنان به پیشرفته ترین جنگ افزارها و همچنین پشتیبانی لجستیکی از آن ها بازگذاشت.

در عمل اما با گذشت هشت سال از بحران داخلی سوریه، آمریکا بدون کم ترین دستاوردی ناگزیر به خروج از این کشور شده است. البته اعلام تصمیم ترامپ مبنی بر خروج سربازان آمریکا از سوریه به سان دیگر تصمیم ها و اظهارنظر های رییس جمهور ایالات متحده شتاب زده و فاقد پشتوانه ی نظری چندانی است. این تصمیم بیش از هر چیز دارای سویه های اقتصادی است و برای حفظ پایگاه رای دونالد ترامپ در داخل آمریکا اتخاذ شده است.

پمپئو برای اطمینان خاطر دادن به متحدان عرب آمریکا در مورد این تصمیم به منطقه سفر و کوشش کرد تا با مشروط کردن خروج نیروهای آمریکایی به اما و اگر ها و تعیین نکردن زمان دقیقی برای شروع خروج آنان، هم نگرانی های اعراب را کاهش دهد و هم سخن نسنجیده ی ترامپ را تعدیل کند و راهی برای بازگشت احتمالی رییس جمهور آمریکا از تصمیمش باز کند.

مساله ی بسیار مهم دیگر برای آمریکا تامین امنیت پایدار اسراییل در صورت اجرای تصمیم خروج از سوریه است. نتانیاهو به شدت نگران چنین اتفاقی است و افزایش حملات موشکی و هوایی این رژیم به پایگاه ها و اهدافی در خاک سوریه که اطلاع دقیقی از کارآمد بودن آن ها منتشر نشده و به نظر چندان موفقیت آمیز هم نمی آید، از همین واقعیت ریشه می گیرد.

نگرانی عمیق تل آویو از نفوذ گسترده ی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران به ویژه در سوریه و احتمال خروج آمریکا از این کشور آینده ی مبهمی را پیش روی مقامات سیاسی و نظامی اسراییل ترسیم می کند و در این راستا وزیر خارجه ی آمریکا تلاش می کند تا با تشریح روند و چگونگی این خروج و مدیریت پیامدهای آن و همچنین ایجاد تقسیم کار میان متحدان خود از جمله ترکیه و عربستان از نگرانی های رو به رشد اسراییل به کاهد.

افزایش فشار و تهدید علیه جمهوری اسلامی ایران

بازسازی روابط و ایجاد یکپارچگی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس، جلب نظر و متقاعد کردن کشورهای عربی منطقه در مورد آینده ی سوریه و همچنین دادن اطمینان خاطر و تضمین امنیت به رژیم صهیونیستی همه و همه برای تشکیل یک کمربند منطقه ای از کشورهای عربی و اسراییل علیه منافع ایران است. در حقیقت هر کدام از گام های آمریکا برای تکمیل پازل اتحاد منطقه ای در برابر تهران برداشته می شوند.

هزینه های سرسام آور نظامی و غیرنظامی آمریکا در نزدیک به دو دهه در منطقه ی خاورمیانه نه تنها به تامین منافع و امنیت ایالات متحده و هم پیمانانش نینجامیده بلکه منطقه را دچار گونه ای آشوب و بی ثباتی کرده و در این میان ایران توانسته با هوشمندی و بهره گیری از فرصت های پدید آمده نقش و جایگاه خود را در معادلات سیاسی و امنیتی خاورمیانه بهبود بخشیده و به نقطه ای برسد که هیچ پرونده ای بدون نقش آفرینی مثبت تهران قابل حل و فصل نباشد.

درست به دلیل همین نقشِ برجسته و تعیین کننده ی جمهوری اسلامی است که آمریکایی ها البته به غلط تصور می کنند که با تضعیف ایران می توانند بر ناتوانی ها و شکست های خود سرپوش بگذارند. رهبران کاخ سفید بر این گمان هستند که جایگاه کنونی جمهوری اسلامی صرفا پشتوانه ی مادی و نظامی و امنیتی داشته و با هزینه کردن از جیب کشورهای عرب منطقه می توانند بر آن غلبه کنند. غافل از آنکه نقش ایران بیش و پیش از هر چیز از توان نرم افزاری و پیام الهام بخش انقلاب اسلامی سرچشمه می گیرد و پس از به دستاوردهای ملموس و مادی هم می انجامد.

نتیجه گیری

هر چند واشنگتن دچار سردرگمی و ناتوانی در مدیریت صحنه ی تحولات خاورمیانه است و کشورهایی مانند ترکیه یا حتی عراق کاملا گوش به فرمان و پیرو سیاست های ایالات متحده نیستند اما همچنان خطر به قوت خود باقی است و این نکته توجه بیش از بیش دستگاه سیاست خارجی ایران و همچنین هوشیاری نهادهای نظامی و امنیتی کشور را می طلبد.

توان ائتلاف سازی ایالات متحده از یک سو و جاه طلبی وافر سران کشورهای عربی منطقه و به ویژه ولیعهد عربستان را نباید دستکم گرفت. شکست های پی در پی محور غربی-عربی در بیشتر پرونده های منطقه ای، آنان را به ورطه ی خطرناکی کشانده و بی حاصل شدن میلیاردها دلار سرمایه گذاری برای بحران سازی در عراق و سوریه و تضعیف محور مقاومت، ضربه ی سختی برای آنان به شمار می آید.

در شرایط کنونی باید احتمال سرزدن هر رفتار و کنشی را از بازیگران منطقه ای داشت و می بایست سناریو ها و اقدامات لازم را از پیش برنامه ریزی کرد. بنابراین در کنار تقویت سخت افزاری و بالا بردن آمادگی نظامی و امنیتی، افزایش همکاری های اقتصادی و سیاسی با همسایگان و تلاش برای کاهش تنش با کشورهای منطقه می تواند در بهبود و ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی ایران و کاهش پیامدهای اقدامات خصومت آمیز آمریکا همچون گذشته موثر افتد.