ناصر تبریزی-در گزارش های قبل که با عناوین «سد گتوند،آزمونی برای منتقدین رسانه ها» و «متهم ردیف اول، سازند گچساران»، منتشر شد اشاره کردیم ، بنا بر شواهد عینی و علمی، خروجی آب سد گتوند تا قبل از محل تلاقی رودخانه دز ، به کارون بزرگ ،EC در حد استاندارد می باشد.
طی نمونه برداری از ورودی آب دز در محل تلاقی، آمار آلایندگی آب دز چندین برابر آب پشت سد گتوند را در همین محل نشان می داد، لذا بر آن شدیم روند خروجی آب از سد دز تا محل تلاقی با خروجی سد گتوند را مورد مطالعه قرار دهیم.
ناشر تخصصی مقالات کنفرانس ها و ژورنالها گواهی ثبت مقاله در سیویلیکا در مقاله ای با عنوان «مدیریت کیفیت و آلودگی رودخانه در شرایط بهره برداری تلفیقی منابع آب سطحی و زیرزمینی بازه سد دز تا بند قیر» به بررسی روند کیفی رودخانه دز با زمان در محدوده پرداخته است، در بخشی از این مقاله آمده: «دشت دز نشان می دهد به دلیل بهره برداری غیر اصولی، وضعیت کیفیت و آلودگی در برخی از بازه های رودخانه دز دارای استانداردهای لازم نیست…. نتایج نشان داد بیشترین غلظت پارامترهای کیفی و آلودگی و کمترین اکسیژن محلول در آب در اکثر سال ها در طول دوره برنامه ریزی مربوط به محل برداشت آب نیشکر میاناب واقع در پایین دست دشت است. این امر بدان علت است که محل برداشت آب طرح نیشکر میاناب واقع در پایین دست محل تخلیه زهکش های کشاورزی و پساب کارخانه ها است (محل انتشار: هفتمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست سال:۱۳۹۳(
این مقاله اذعان دارد که فاضلاب های ناشی از برداشت آب نیشکر نقشی اساسی در آلاینده ای خروجی آب سد دز دارد.
در آذر ماه ۱۳۹۶ فرهاد قلی نژاد، رئیس حفاظت محیط زیست دزفول در جلسه کارگروه حفاظت کیفی رودخانه دز در سالن جلسات فرمانداری دزفول، با اشاره به نگرانی ها و اعتراض شهروندان و دوستداران محیط زیست دزفول نسبت به وضع این روزهای رودخانه دز، گفته بود:
« با توجه به ورود فاضلاب ها از بالادست رودخانه در استان لرستان و انتقال سرشاخه های دز به این استان مقرر کرده ایم تا جلسه ای در خصوص پایش و کنترل وضعیت رودخانه با این استان نیز برگزار کنیم….
در حال حاضر فاضلاب های زیباشهر، چم گلک، تیپ ۲۹۲ زرهی، فاضلاب کوی حافظ، فاضلاب ناشی از پارک ساحلی ولیعصر، فاضلاب روستایی گاومیش آباد غربی، فاضلاب صنعتی کاغذ پارس هفت تپه و فاضلاب شهری از ایستگاه پمپاژ شرق به رودخانه دز ریخته می شود ……
رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول همچنین با اشاره به معضل رشد جلبک در رودخانه دز گفت: ورود فاضلاب های خانگی، کاهش دبی رودخانه دز، کاهش سرعت جریان آب و رسوب گذاری کف رودخانه از جمله دلایل اصلی رشد جلبک ها و ایجاداین وضعیت نگران کننده و زشت در رودخانه دز است.
قلی نژاد در ادامه مهمترین راهکارها برای رفع مشکلات و معضلات رودخانه دز را ساماندهی فاضلاب کوی زیباشهر توسط شرکت آب و فاضلاب، ساماندهی فاضلاب شهر چم گلک، هدایت فاضلاب کوی حافظ و ورودی های پارک ولیعصر به شبکه فاضلاب شهری دزفول، جلوگیری از ورود فاضلاب ایستگاه پمپاژ شرق (گاومیش آباد) توسط آبفا ، پاکسازی و لایروبی مناطق بحرانی رشد جلبکها توسط شهرداری و امور آب، جمع آوری پل شناور و اقدامات فوری بازسازی توسط شهرداری، رهاسازی دبی خروجی مطابق حق آبه رودخانه دز توسط سازمان آب و برق خوزستان و تعمیر و راه اندازی تصفیه خانه فاضلاب تیپ ۲۹۲ زرهی برشمرد.وی خواستار اهتمام ویژه مسئولان استان به رودخانه دز و همت و همکاری مدیران سازمان های مختلف شهرستان برای حفظ و نجات این رودخانه از آسیب ها و بحران ها شد.»
مضمون این اظهارت از فاکتور های اساسی متعددی در میزان آلاینده ها در خروجی آب سد دز حکایت میکند.در گزارش دیگری به نقل از خبرگزاری مهر آمده: طی روزهای گذشته کاهش محسوس دبی رودخانه دز موجب شده که بخش هایی از این رودخانه به ویژه در پائین دست پل باستانی و اطراف پل شناور با رشد قابل توجه جلبک ها و خزه ها به تالاب تبدیل شده و قسمت هایی از آن نیز خشک و محل انباشت زباله شود که این موضوع موجب نگرانی و اعتراض شهروندان و فعالان محیط زیست شهرستان در فضای مجازی و به شکل های مختلف شده است…..
شواهد فراوانی طی سالهای اخیر نشان از آلودگی بیش از حد آب دز بعد از خروجی سد را نشان میدهد ولی کمتر اشاره ای به نقش آلایندگی آب بعد از تشکیل کارون بزرگ در رسانه ها دیده میشود.
دز رودخانه ی فراموش شده
رودخانه‌ی دز را علیرغم اینکه دومین رودخانه ی پر آب ایران بوده و حدود ۴۰ درصد آب رودخانه ی کارون بزرگ از آن تامین می گردد، یک رودخانه ی فراموش شده از دیدگاه همه ی آنهایی که از نام بردن آن واهمه دارند، باید تلقی نمود.
دی ماه ۹۴ کامجو مدیر وقت طرح سد گتوند در مصاحبه ای با خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی میگوید: «به عقیده من اصلا باید کارون را فراموش کرد و اگر واقعا می‌خواهیم کاری انجام دهیم، باید به سراغ رودخانه دز برویم….. ورود فاضلاب دزفول یا شوش و آب برگشتی از ۴ شرکت کشت و صنعت در شمال اهواز را که مواد شیمیایی به همراه دارد و وارد رودخانه دز می شود ؛ عامل آلودگی و بالا رفتن ECآّب رودخانه دز دانست.
وی در بخش دیگری میگوید:.ساماندهی رودخانه کارون منوط به ساماندهی رودخانه دز است که بیشترین عوامل اثر گذار بر روی کیفیت رودخانه کارون را دارد……
کامجو با تاکید براینکه فاضلاب کشت و صنعت نیشکر عامل اصلی آلودگی آب پایین دست سد گتوند است، تصریح کرد: از ۵ شرکت کشت و صنعتی که در شمال اهواز حضور دارد، ۲ تا از رودخانه کارون و ۳ تا از رودخانه دز تامین آب می شود…..کسانی که معتقدند کیفیت آب کارون باعث کاهش محصولات شده است ، تولید این ۲ گروه را در هکتار با یکدیگر مقایسه کنند …….مدیر طرح سد گتوند همچنین درباره آب برگشتی کشت و صنعت ها نیز گفت: آب برگشتی از ۴ مجتمع کشت و صنعت به دز می رود و یکی از شرکت ها ۷۰ درصد آب برگشتی خود را وارد کارون می کند…….»
در پایان نگاهی داریم به جدول اندازه گیری آب دز بر مبنای اسنادی که توسط کامجو در اختیار خبرگزاری قرار گرفته و با اشاره به اعداد و ارقام میزان EC میتوان به نتیجه ی منطقی دست یافت.
بررسی آب رودخانه دز در سه محل سد تنظیمی، قبل و بعد از پیوستن به کارون بزرگ
همانگونه که از اعداد مندرج در جدول فوق ملاحظه می گردد تفاوت بینEC آب رودخانه ی دز در دزفول و در محل بند قیر قبل از پیوستن به رودخانه‌ی کارون بسیار دردناک بوده و عمدتا”EC آن بین ۳۰۰۰-۲۰۰۰ میکرو ماوس بر سانتی متر می باشد بعلاوه مقایسه دو ستون آخر جدول فوق الذکر نشان می دهد که سد گتوند نه تنها باعث شوره زار کردن اراضی خوزستان نشده بلکه پس از پیوستن رودخانه‌ی دز به آن و تشکیل رودخانه ی کارون بزرگ کیفیت آب تجمیع شده کارون و دز را بهبود نیز بخشیده است برای تعیین منشاء آلوده کننده‌ی رودخانه ی دز در حد فاصل سد تنظیمی دز در دزفول تا بند قیر و پس از بررسی مسیر مشخص گردید که بیش از ۸۵ درصد علت افزایشEC رودخانه ی دز از ۵۰۰-۴۰۰ میکروماوس بر سانتی متر به حدود ۳۰۰۰-۲۰۰۰ میکروماوس بر سانتی متر، آب برگشتی از کشت و صنعت نیشکر هفت تپه،میان آب، کارون، امام خمینی (ره) و صنایع جانبی آنها به داخل رودخانه ی دز می باشد ولی متاسفانه تاکنون در هیچ سایت، روزنامه و دیگر وسایل ارتباط جمعی ملاحظه نشده که هیچ یک از مسئولین مرتبط با کشت و صنعت های نیشکر یا حتی مسئولین سازمان محیط زیست در باره ی کیفیت آب رودخانه ی دز مطلبی بیان کرده باشند یا نامی از رودخانه ی دز برده باشند ….
مجموعه شواهد مورد بررسی نشان میدهد که عوامل متعددی موجب آلایندگی آب کارون بزرگ هستند که در این میان خروجی آب سد دز نقش اساسی در بالا رفتن میزان آلایندگی های کارون بزرگ را ایفا می کند، منتها دلایل مسکوت ماندن عوامل آلاینده کارون بزرگ، پرسشی است که هنوز بصورت شفاف دستکم از سوی مسئولین رمز گشایی نشده است .
