مهاجرت استارت آپ‌های ایرانی به کشورهای عربی

جمهوریت–در سال‌های اخیر به ویژه سال گذشته اقتصاد دیجیتال ایران دچار چالش‌های جدی شد. پیرامون این چالش‌ها با فرزین فردیس عضو هیات نمایندگان اتاق تهران گفتگو کرد و او از  ۶ چالش مهم‌ که سال گذشته فعالان صنعت دیجیتال با آن روبرو بودند، سخن گفت.

اولین چالش از نگاه فرزین کاهش معنادار و پرشتاب سرمایه‌های انسانی است. او می‌گوید: امروز مهاجرت نیروی انسانی آنقدر شدت گرفته که صرفاً محدود به متخصصین و کارشناسان مختلف این اکوسیستم نیست. بازیگران بزرگتر ، استارتاپ‌ها و بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط  هم بعضاً مهاجرت می‌کنند. امروز به جای  مهاجرت افراد شاهد مهاجرت کلنی‌ها و گروه‌های دسته جمعی هستیم. شاهد مهاجرت صاحبان کسب و کارها به خارج از کشور هستیم. این موضوع را چندی پیش حسن فروزان‌فرد، رئیس کمیسیون حکمرانی سازمانی اتاق تهران به «اکوایران» گفته بود.

اما چالش دوم اقتصاد دیجیتال ایران به باور نایب رئیس اتاق بازرگانی، کاهش کمیت و کیفیت زایش و نوآوری‌ در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران است. او می‌گوید: ما شاهدیم که نسبت به گذشته هم تعداد و هم کیفیت آنچه در رویدادها می‌بینیم در بخش تعداد ایده‌ها و استارتاپ‌ها کاهش یافته است. وقتی کیفیت و کمیت ورودی یک فرایند کاهش پیدا کند. قطعاً در مراحل بعدی خروجی‌های دارای ارزش افزوده پایین‌تر می‌شود.

اقتصاد دیجیتال محصور در خدمات

چالش سوم اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران از نگاه فردیس این است که این اکوسیستم به شدت متمرکز بر روی چند حوزه خاص است و از بسیاری حوزه‌های کلان و حوزه‌های فناورانه غفلت شده است.

او می‌گوید: اواخر سال گذشته  گزارشی را به سفارش مرکز مطالعات و سیاستگذاری ایران دیدم که در مورد سرزندگی اقتصاد دیجیتال است. این گزارش نشان می‌داد، بالای ۸۰ درصد این اکوسیستم صرفاً در حوزه خدماتی متمرکز است و  در خیلی از حوزه‌های فناورانه ورود نکرده است. در مسائل کلانی که ایران  با  آنها دست و پنجه نرم می‌کند از جمله ترافیک ،خشکسالی و آلودگی هوا ورود نکرده است. در حالی که می‌توانستیم از این فضا استفاده کنیم و  راه حل‌های نوآورانه برای حل آنها ارائه کنیم یا در بسیاری از حوزه‌های فناورانه که در دنیا به آن پرداخته‌اند، بپردازیم.

فردیس می‌افزاید: این مطالعه که بر روی نزدیک به ۳ الی ۴ هزار بازیگر و ذینفع  اکوسیستم اقتصاد دیجیتال انجام شده، نشان می‌دهد، عملاً در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال در ایران ، مباحث کلان و مهم و مباحث فناورانه خارج از حوزه خدمات وزن زیادی ندارد.

طبق نظر عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران، چالش چهارم اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران بی توجهی تام حکمرانان به این اکوسیستم است.  فردیس می‌گوید: سهم ناچیز اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی کشور برای خیلی از دولتمردان و حکمرانان کشور اهمیت چندانی ندارد. به همین دلیل در میزهای تصمیم‌گیری اهمیتی چندانی به آن نمی‌دهد. به جای آنکه مسائل سخت آن را که ناشی از فضای جدید و ناشناخته‌های بسیار است را حل و فصل کنند؛ ترجیح می‌دهند، سهم اندک اقتصاد دیجیتال را از تولید ناخالص داخلی کلا حذف کنند.

او می افزاید: در حالی که این عزیزان توجه ندارند که نزدیک به یک دهه  است که رشد اقتصادی نزدیک به صفر و یا صفر بوده است و اقتصاد دیجیتال جز معدود بخش‌های اقتصادی ایران بوده که همواره رشدی مثبت را تجربه کرده است. ضمن اینکه اکوسیستم اقتصاد دیجیتال است که هم در ایران و هم این روزها در دنیا،  محرک اصلی و موتور اصلی حرکت اقتصادهای بزرگ و در حال ظهور است.

اما چالش پنجم به گفته فردیس، ریشه بسیاری از چالش‌های دیگر است و یا رابطه مستقیم و معناداری با آنها دارد و آن چالش سرمایه‌گذاری است.  او می‌گوید: امروز  سرمایه‌گذاران بلاتکلیف هستند.  یک دوره بسیاری از سرمایه‌گذاران به حوزه اقتصاد دیجیتال ورود کردند  و سرمایه‌های خود را در اختیار صاحبان ایده و کسب و کار گذاشتند و به آنها اجازه دادند که با نوآوری‌هایشان در جامعه ارزش بیافرینند.

او می افزاید: آنها پس از این گام انتظار داشتند، در زمان مناسب از حوزه‌ای که به آن وارد شدند خارج  و سرمایه خود را برای صرف  ایده‌های نو، تیم‌های جدید و کسب و کارهای بعدی صرف کنند. اما به دلیل چالش‌های مختلف این اتفاق نیفتاد و امروز سرمایه‌گذاری قفل شده است.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران ادامه می‌دهد، دلیل اینکه بسیاری از سرمایه‌گذاران بزرگی که در ایران هستند و ما آنها را می‌شناسیم، سرمایه‌گذارانی که دیگر تمایلی به سرمایه گذاری ندارند به این دلیل است که  مسیرها به روی آنها بسته است.

او افزود: امروز سرمایه‌گذاران بزرگ می‌توانند فضا را بهبود ببخشند. اما در ورودشان درنگ می‌کنند. چون معتقدند اگر قرار بود،  مسئله بازدهی و بازگشت سرمایه در این حوزه حل شود، تاکنون باید حل می‌شد و حکمرانان به حکم اینکه این اکوسیستم می‌تواند محرک خوبی برای رشد اقتصادی کشور باشد، محرکی برای رقابت پذیری ایران در عرصه اقتصاد جهان فضا را باز می‌کردند.

نگاه امنیتی به اکوسیستم نو

متاسفانه چالش ششم از نگاه فردیس باعث شده این مسیر باز نشود. چالش ششم نگاه فرا امنیتی به این حوزه است. عضو هیات رئیسه اتاق تهران می‌گوید: در این حوزه نگاه بسیار امنیتی است و متاسفانه توازنی بین نگاه اقتصادی و توسعه‌ای و نگاه امنیتی وجود ندارد. من به عنوان یکی از بازیگران این حوزه درک می‌کنم که سر هر میز تصمیم گیری کلان و مهم باید همه ذینفعان مختلف بنشینند و قطعاً یکی از ذینفعان باید ذینفعان امنیتی باشد. ولی در این بین توازن افراد مهم است.

فردیس می‌افزاید: باید به تعداد افراد امنیتی که در این جلسات حضور دارند، افرادی با نگاه‌های فنی و تخصصی اقتصادی و توسعه‌ای حضور داشته باشند. با هم گفتگو کنند و به یک راه حل میانی برسند که هم مسیر توسعه اقتصاد دیجیتال سد نشود و  هم نگرانی‌های امنیتی تا حدود زیادی رفع شود.

او می‌گوید: وقتی دور یک میز افراد کلاه امنیتی‌ بیش از افرادی با نگاه توسعه‌ای  فنی تخصصی و اقتصادی باشد. طبعاً مسائل حوزه حل نمی‌شود سرمایه‌گذار بلاتکلیف می‌ماند و پول جدید در این اکوسیستم وارد نمی‌شود. کیفیت زایش و خلق ایده‌های جدید کاهش پیدا می‌کند. چون آدم‌ها امیدوار نیستند که بتوانند بزرگ شوند و به آرزوهای خود برسند.

فردیس با اشاره به اینکه در روزهای پایانی سال گذشته هیچ راه حل مناسبی برای رفع شش چالش موجود پیدا نشد؛  می افزاید: سرمایه‌گذاران وقتی می‌بینند، بازگشت سرمایه‌ رخ نداده و یا در حد قابل قبولی نیست. دیگر تمایلی ندارند به حوزه‌هایی با ریسک بالاتر وارد شوند و در نهایت صرفاً در صورت تمایل به حوزه های خدماتی ورود می‌کنند. همین اتفاقات باعث شد، نیروی انسانی سرخورده شوند و به شکل فردی و یا گروهی مهاجرت کنند.

آینده تاریک اقتصاد دیجیتال

فردیس درباره آینده اقتصاد دیجیتال نیز  به «اکوایران» می‌گوید: من تصورم اینکه این حوزه حاکمیتی‌تر شود. حاکمیت در اداره و بنگاه‌داری این حوزه بیش از گذشته ورود کند. زایش‌های جدید که کمتر شده است. اما زایش‌های بالنده قبلی بیشتر و بیشتر  از سوی حاکمیت  مدیریت شود و یا کلا دولت آنها را در دست بگیرد.

او ادامه داد: سال سختی برای فعالین این حوزه است و به جز برخی حوزه‌های محدودیی که حساسیت زیادی روی  آنها وجود دارد در اکثر حوزه های اقتصاد دیجیتال ما نتوانیم مثل سال‌های قبل رشد ببینیم. ما در این حوزه رشد خواهیم کرد. اما رشدی که پتانسیل آن را داریم و رشدی که کشورهای منطقه تجربه می کنند را بعید است به دست بیاوریم و در واقع  بتوانیم در برابر آنها حرفی برای گفتن داشته باشیم.

طبق پیش بینی عضو هیات رئیسه اتاق تهران، در سال جاری ایران شاهد از دست دادن تعداد بیشتری از سرمایه‌های انسانی و سرمایه‌های فن آورانه  درحوزه اقتصاد دیجیتال خواهد بود؛  آن هم به نفع رقبای منطقه ای.

او تاکید می‌کند: سال آتی نیروهای بیشتری به ترکیه، امارات، قطر و حتی عمان می‌روند. حتی تعداد استارت آپ‌ها و گروه‌هایی که می‌توانند کارهای موازی را آنجا دنبال کنند، بیشتر و بیشتر می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

• ایرانی ها در چه لحظاتی تصمیم نهایی به مهاجرت می گیرند؟
• هشدار یک نماینده به پزشکانی که قصد مهاجرت دارند
• افزایش درخواست رانندگان پایه یک برای مهاجرت
• مشکلات اقتصادی و درآمدی دلیل عمده مهاجرت‌ها
• کیانوش رستمی تهدید به مهاجرت کرد
• زنانه‌شدن چهره مهاجرت/تغییر الگوی مهاجرت
• فکر مهاجرت به دبستانی‌ها رسیده است
• برخی مهاجرت می‌کنند تا در ایران نباشند
• «ایرانیان در فهرست بالاترین میزان مهاجرت غیرقانونی برای ورود به بریتانیا»